ADHD bij kinderen: Symptomen, evaluaties & behandelingen

ADHD bij kinderen

Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) is een van de meest voorkomende kinderstoornissen, die tussen 5 en 11 procent van de Amerikaanse kinderen treft. ADHD bij kinderen kan zich presenteren door symptomen zoals onoplettendheid, impulsiviteit, hyperactiviteit, friemelen, overmatig praten, moeite met op de beurt wachten en moeite met het volgen van aanwijzingen.

Wat zijn veel voorkomende symptomen?

Uw kind is een wiebelworm. Ze kan niet stilzitten en friemelt voortdurend. Betekent dit dat ze een aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit heeft (ADHD of ADD)?

Jouw kind vergeet zijn huiswerk in te leveren en schrijft meestal maar de helft van zijn opdrachten op. Zijn deze werkgeheugenstoornissen typische symptomen van ADHD bij kinderen?

Uw leerling verstoort de klas door antwoorden te flappen, van het onderwerp af te dwalen of dagelijks van zijn plaats op te staan. Moet hij worden onderzocht op ADHD-symptomen?

Of is dit gewoon typisch kinder- en pubergedrag dat uw kind mettertijd ontgroeit?

Alleen een gekwalificeerde medische deskundige kan de symptomen van ADHD bij kinderen beoordelen en diagnosticeren. Het is echter van cruciaal belang voor ouders en opvoeders om de waarschuwingssignalen te kennen, omdat vroegtijdige opsporing, ADHD-behandeling en aanpassingen op school een wereld van verschil kunnen maken voor een kind met ADHD.

ADHD-symptomen bij kinderen

Hoewel de symptomen kunnen verschillen, afhankelijk van het type ADHD dat wordt gediagnosticeerd, zijn enkele veel voorkomende symptomen van ADHD bij kinderen:

• Zelf-gefocust gedrag
• Problemen op beurt te wachten
• Emotionele onrust
• Fidgeting
• Problemen met rustig spelen
• Problemen met taken afmaken
• Gebrek aan focus
• Vergeetachtigheid

ADHD bij kinderen: Hyperactieve Vs. Inattentive Symptoms

Het stereotype van een ADHD-patiënt is een 9-jarige jongen die graag van gevaarlijk hoge dingen afspringt en een hekel heeft aan concentratie op schoolwerk. In werkelijkheid voldoet slechts een fractie van de mensen met ADHD aan deze beschrijving. Kinderen met hyperactieve ADHD-symptomen zijn moeilijk te negeren – zij zijn degenen die uit hun stoel stuiteren of achter de rug van de leraar om de clown uithangen, en zijn de eersten die worden geëvalueerd voor en gediagnosticeerd met ADHD.

Ondertussen staren de leerlingen met onoplettende ADHD rustig uit het raam naar een vogel terwijl hun werk onafgemaakt blijft liggen. Volgens het National Institute of Mental Health (NIMH) worden onoplettende symptomen veel minder vaak herkend door ouders, leraren en medische professionals.1 Als gevolg daarvan krijgen mensen met onoplettende ADHD zelden de behandeling die ze nodig hebben. Dit leidt tot academische frustratie, apathie en onnodige schaamte die een leven lang kan duren.

ADHD bij kinderen: Symptomen, tests en diagnose

ADHD is een genetische, op de hersenen gebaseerde aandoening, niet alleen een tekort aan uitvoerende functies. De Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-V) noemt negen symptomen die wijzen op ADHD Primair Onoplettend, en negen die wijzen op ADHD Primair Hyperactief-Impulsief. Een kind kan alleen worden gediagnosticeerd met ADHD als hij of zij ten minste zes van de symptomen uit een van de onderstaande lijsten vertoont, en als de symptomen al ten minste zes maanden merkbaar zijn in twee of meer settings – bijvoorbeeld thuis en op school. Bovendien moeten de symptomen het functioneren of de ontwikkeling van het kind belemmeren, en moeten ten minste enkele van de symptomen zich vóór de leeftijd van 122 jaar hebben voorgedaan. Oudere tieners hoeven slechts vijf van deze symptomen in meerdere settings te vertonen.

Symptomen van het primair onoplettende type (ADD)

Een persoon met deze onoplettende ADHD (vroeger ADD genoemd) zal zes van deze negen symptomen vertonen:

• Schenkt vaak niet goed aandacht aan details of maakt onzorgvuldige fouten in schoolwerk, op het werk, of tijdens andere activiteiten (bijv, ziet details over het hoofd of mist ze, levert onnauwkeurig werk af).
• Heeft vaak moeite om de aandacht bij taken of spelactiviteiten te houden (heeft bijvoorbeeld moeite om geconcentreerd te blijven tijdens lezingen, gesprekken of langdurig lezen).
• Leek vaak niet te luisteren wanneer er rechtstreeks tegen hem wordt gesproken (bijv, lijkt elders te denken, zelfs zonder duidelijke afleiding).
• Volgt instructies vaak niet op en slaagt er niet in schoolwerk, klusjes of taken op het werk af te maken (begint bijvoorbeeld aan taken, maar verliest snel zijn aandacht en wordt gemakkelijk afgeleid).
• Heeft vaak moeite met het organiseren van taken en activiteiten (heeft bijv, moeite om opeenvolgende taken te beheren, materialen en bezittingen op orde te houden, werk te organiseren, tijd te beheren en deadlines te halen).
• Vaak vermijdt, verafschuwt of aarzelt hij om zich bezig te houden met taken die een langdurige mentale inspanning vereisen (bijv, schoolwerk of huiswerk; voor oudere adolescenten en volwassenen kan dit het voorbereiden van verslagen, het invullen van formulieren, het nakijken van lange papieren omvatten).
• Vaak raakt hij dingen kwijt die nodig zijn voor taken of activiteiten (bijv, schoolspullen, potloden, boeken, gereedschap, portefeuilles, sleutels, papierwerk, brillen, mobiele telefoons).
• Wordt vaak gemakkelijk afgeleid door externe prikkels (voor oudere adolescenten en volwassenen kunnen dit ongerelateerde gedachten zijn).
• Diverse malen vergeetachtig bij dagelijkse activiteiten (bijv, klusjes doen, boodschappen doen; voor oudere adolescenten en volwassenen kan dit ook het terugbellen, rekeningen betalen, afspraken nakomen inhouden).

Primair Hyperactief-Impulsief Type Symptomen

Een persoon met deze Hyperactieve/Impulsieve ADHD zal zes van deze negen symptomen vertonen:

• Vaak friemelen met of tikken op handen of voeten of wriemelen op zijn of haar stoel.
• Vaak van zijn of haar stoel weg in situaties waarin zitten wordt verwacht (bijv, verlaat vaak zijn of haar plaats in het klaslokaal, op de werkplek, of in andere situaties waarin het nodig is te blijven zitten).
• Rent vaak rond of klimt in situaties waarin dat ongepast is. (Opmerking: bij adolescenten of volwassenen kan dit zich uiten als zich rusteloos voelen.)
• Vaak niet in staat om rustig te spelen of deel te nemen aan vrijetijdsactiviteiten.
• Is vaak “onderweg”, gedraagt zich alsof hij “door een motor wordt aangedreven” (bijv, is niet in staat om langere tijd stil te blijven zitten – bijvoorbeeld in een restaurant of tijdens een vergadering – zonder dat dit veel ongemak veroorzaakt; anderen kunnen zeggen dat de patiënt rusteloos, zenuwachtig of moeilijk bij te houden is).
• praat vaak overmatig.
• flapt vaak een antwoord eruit voordat een vraag is voltooid (bijv. zinnen van mensen afmaken).
• heeft vaak moeite op zijn of haar beurt te wachten (bijv,
• Onderbreekt anderen vaak of dringt zich op (bijv, Bemoeit zich met gesprekken, spelletjes of activiteiten; gebruikt andermans spullen zonder toestemming te vragen of te krijgen; bij adolescenten en volwassenen kan hij zich bemoeien met wat anderen aan het doen zijn of het overnemen).”5

Combined Type Symptomen

Om ADHD Combined Type te hebben, moet een individu voldoen aan de richtlijnen van zowel ADHD Primair Onoplettend als ADHD Primair Hyperactief-Impulsief – dat wil zeggen, ze moeten zes van de negen symptomen vertonen die voor elk subtype zijn vermeld.

ADHD bij kinderen: How a Diagnosis Is Made

Geen enkele ADHD-test kan de symptomen van ADHD diagnosticeren. ADHD is een genuanceerde aandoening met drie verschillende subtypen (zoals hierboven beschreven), symptomen die verschijnen langs een spectrum van ernst, en overlappende comorbide aandoeningen (leerstoornissen, oppositioneel-defiant stoornis, enz.) die de diagnose en behandeling vaak bemoeilijken.

Een evaluatie voor ADHD kan beginnen met een routinebezoek aan de kinderarts, maar de kans is groot dat het daar niet zal eindigen. In de regel zijn de meeste huisartsen niet opgeleid in de eigenaardigheden van ADHD en de overlappende aandoeningen, of niet toegerust om de grondige evaluatie uit te voeren die nodig is.

Een evaluatie van ADHD die zijn gewicht waard is, begint met het kritisch analyseren van vele aspecten van het dagelijks leven van de patiënt, zoals leren, geheugen, cognitief functioneren, uitvoerend functioneren, redeneren, sociaal functioneren, verbale en non-verbale communicatie. In gevallen waarin leerstoornissen worden vermoed, kan de evaluatie een intelligentietest (IQ) omvatten, en het meten van reken-, lees- en schrijfvaardigheden. Volledig neuropsychologisch onderzoek is echter niet nodig om de diagnose ADHD te stellen. Onderwijstesten vinden gewoonlijk plaats enkele maanden nadat de gediagnosticeerde ADHD met succes is behandeld7.

Deze informatie wordt verzameld door middel van een klinisch interview, plus een grondige beoordeling van de medische voorgeschiedenis van het kind en het gezin, verschillende beoordelingsschalen voor ouders en/of leerkrachten. Een grondige evaluatie biedt meer inzicht in sterke en zwakke punten, en helpt bij het identificeren van comorbide aandoeningen, zoals leerstoornissen, depressie, angststoornis of autismespectrumstoornis.

Wanneer grondig en effectief uitgevoerd, zou een formele beoordeling therapie, behandeling en onderwijsstrategieën moeten bieden om de specifieke behoeften die het onthult of bevestigt aan te pakken.

Diagnoses blijven stijgen

Diagnoses van ADHD zijn sinds 2003 met bijna 50 procent omhooggeschoten, waardoor het totale aantal Amerikaanse kinderen met ADHD op bijna 6 miljoen is gekomen, volgens statistieken uit 2015 van het Center for Disease Control and Prevention (CDC).3

De CDC meldt dat 11 procent van alle kinderen in de VS in de leeftijd van 4-17 jaar in 2011 een ADHD-diagnose had. Jongens hebben bijna drie keer meer kans op de diagnose ADHD (13,2 procent) dan meisjes (5,6 procent),4 hoewel de grootste stijging van het aantal ADHD-diagnoses momenteel wordt toegeschreven aan meisjes en vrouwen.

ADHD-behandelingsopties voor kinderen

Stimulerende medicatie voor ADHD bij kinderen

Stimulerende medicatie is de meest aanbevolen vorm van behandeling van ADHD om een eenvoudige reden: studies tonen aan dat het het meest effectief is. Volgens de American Academy of Pediatrics (AAP) neemt bij 80 procent van de kinderen die stimulerende medicatie gebruiken, alleen of in combinatie met gedragstherapie, de concentratie toe en de impulsiviteit af.6 Wat meer is, de meerderheid van de kinderen die medicatie gebruiken, melden dat ze meer zelfvertrouwen hebben, minder storend gedrag vertonen en betere relaties hebben met ouders, broers en zussen en leraren.

De richtlijnen voor de klinische praktijk voor ADHD, ontwikkeld door de American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (AACAP), bevelen medicatie aan als de eerstelijnsbehandeling voor ADHD bij schoolgaande kinderen, onder verwijzing naar een formele review van 78 studies over de behandeling van ADHD, die “consequent de superioriteit van stimulerende middelen over de niet-drugsbehandeling ondersteunden.”7

Zelfs de veel geciteerde Multi-Modal MTA Cooperative Group Study, die concludeerde dat medicatie in combinatie met gedragstherapie de optimale behandeling is van ADHD bij kinderen, gaf toe dat “een farmacologische interventie voor ADHD effectiever is dan een gedragsbehandeling alleen.”8

Niet-stimulerende medicatie voor ADHD bij kinderen

Niet-stimulerende medicatie is een levensvatbaar alternatief voor kinderen die stimulerende medicatie niet kunnen verdragen of niet de gewenste effecten ervan ervaren. Deze medicijnen richten zich op neurotransmitters, maar niet specifiek op dopamine, zoals de stimulerende middelen doen. Hoewel niet-stimulerende middelen niet dezelfde risico’s op bijwerkingen hebben als stimulerende middelen, hebben ze wel hun eigen mogelijke bijwerkingen.

Strattera, Intuniv, Kapvay zijn niet-stimulerende medicijnen die specifiek worden aanbevolen voor ADHD. De classificatie omvat ook medicijnen die vaak off-label worden voorgeschreven voor ADHD – tricyclische antidepressiva, en Wellbutrin, bijvoorbeeld.

Therapie voor ADHD bij kinderen

Terwijl medicatie op neurologisch niveau werkt om de hersenen te reguleren, pakt gedragstherapie specifiek probleemgedrag aan door de tijd thuis te structureren, voorspelbaarheid en routines in te stellen, en positieve aandacht te vergroten. Gedragstherapie gaat uit van een eenvoudig uitgangspunt: ouders en andere volwassenen in het leven van een kind stellen duidelijke verwachtingen voor het gedrag van hun kind – ze prijzen en belonen positief gedrag en ontmoedigen negatief gedrag. Gedragstherapie vereist deelname van ouders en leerkrachten.

Dieet en voeding voor ADHD bij kinderen

Slechte voeding en eetgewoonten veroorzaken geen ADHD. Ouders van kinderen met ADHD komen er echter achter dat, hoewel volwaardige voeding misschien geen wondermiddel is, dieetveranderingen een groot verschil kunnen maken voor sommige kinderen met ADHD.

Onderzoek toont aan dat dieet en voeding van invloed zijn op cognitie, aandacht, slaap en stemming. Volgens de Harvard Health Blog tonen studies aan dat mensen die een “schoon” of “heel” dieet volgen met veel groenten, fruit, onbewerkte granen en mager vlees, meer kans hebben op een betere emotionele gezondheid en 25 tot 35 procent minder kans hebben op depressies.9

Studies door neurowetenschapper Richard Wurtman Ph.D. van het Massachusetts Institute of Technology en anderen hebben aangetoond dat eiwitten alertheid opwekkende neurotransmitters in gang zetten, terwijl koolhydraten slaperigheid opwekken. Deze bevindingen ondersteunen de populaire overtuiging dat mensen met ADHD het beter doen na het eten van een eiwitrijk ontbijt en lunch.

Voor optimale hersenprestaties zouden kinderen meer onbewerkte voedingsmiddelen, complexe koolhydraten, eiwitten, groenten en fruit moeten eten. Dat betekent het vermijden van kunstmatige kleur- en smaakstoffen, chemische conserveringsmiddelen en overbewerkte voedingsmiddelen – waarvan is aangetoond dat ze de ADHD-symptomen bij sommige individuen verergeren.

Natuurlijke supplementen en vitaminen voor ADHD bij kinderen

Het is waar dat niet iedereen het juiste voedsel eet om gunstige niveaus van bepaalde voedingsstoffen te bereiken, vooral kieskeurige kinderen. Maar het is ook waar dat ons lichaam niet altijd de voedingsstoffen produceert die we nodig hebben, dus moeten we sommige voedingsstoffen uit supplementen halen. Er zijn veel vitaminen, kruiden en supplementen die de ADHD-symptomen kunnen verminderen of bijwerkingen van medicatie bij sommige mensen kunnen tegengaan: Omega-3, zink, ijzer, magnesium, vitamine C, valeriaan, melatonine, ginkgo en ginseng.

Natuurlijk is echter niet hetzelfde als veilig. Veel kruiden en supplementen hebben bijwerkingen, kunnen gezondheidsproblemen veroorzaken of verergeren, of interfereren met voorgeschreven medicijnen. Praat met de arts van uw kind voordat u met supplementen begint. Als uw arts vraagt of uw kind medicijnen gebruikt, vertel hem dan over alle vitaminen en supplementen die hij dagelijks gebruikt.

Gymnastiek voor ADHD bij kinderen

“Zie lichaamsbeweging als medicatie”, zegt John Ratey, arts, universitair hoofddocent psychiatrie aan de Harvard Medical School en auteur van Spark: The Revolutionary New Science of Exercise and the Brain. “Oefening zet het aandachtssysteem aan, de zogenaamde uitvoerende functies – volgordebepaling, werkgeheugen, prioriteiten stellen, afremmen en volhouden van aandacht. Op een praktisch niveau, zorgt het ervoor dat kinderen minder impulsief zijn, waardoor ze beter voorbereid zijn om te leren.”

Training zorgt ervoor dat de hersenen verschillende belangrijke chemische stoffen vrijgeven. Endorfine, bijvoorbeeld – hormoonachtige verbindingen die stemming, plezier en pijn reguleren. Diezelfde uitbarsting van activiteit verhoogt ook het dopamine-, noradrenaline- en serotonineniveau in de hersenen. Deze hersenchemicaliën beïnvloeden de concentratie en aandacht, die bij kinderen met ADHD tekortschieten. “Wanneer je de dopamineniveaus verhoogt, verhoog je het vermogen van het aandachtssysteem om regelmatig en consistent te zijn, wat veel goede effecten heeft,” legt Ratey uit, zoals het verminderen van het verlangen naar nieuwe stimuli en het verhogen van de alertheid.

Een studie uit 2015 gepubliceerd in het Journal of Abnormal Psychology ontdekte dat 30 minuten lichaamsbeweging voor school kinderen met ADHD kan helpen zich te concentreren en stemmingen te beheersen. Het kan zelfs de behoefte aan stimulerende medicijnen verminderen die worden gebruikt om symptomen te behandelen.10

Hersentraining voor ADHD bij kinderen

Kinderen met ADHD kunnen niet altijd informatie vasthouden omdat hun aandacht wordt gekaapt. Door de capaciteit van het werkgeheugen te verbeteren met behulp van hersentraining kan iemand opletten, afleidingen weerstaan, emoties beter beheersen en leren.

“Het werkgeheugen is het vermogen om informatie enkele seconden in je hoofd vast te houden, te manipuleren en te gebruiken in je denken,” zegt Ari Tuckman, Psy.D., een klinisch psycholoog in West Chester, Pennsylvania. “Het staat centraal bij concentratie, het oplossen van problemen en impulscontrole.”

Brain-trainingstherapieën zoals neurofeedback en Cogmed doen een serieuze belofte: verhoogde aandacht en werkgeheugen zonder medicatie. De wetenschappelijke gemeenschap is echter niet overtuigd en dringt erop aan dat er meer rigoureuze studies nodig zijn.11

Een andere vorm van hersentraining met enkele bemoedigende maar niet overtuigende studies, neurofeedback maakt gebruik van hersenoefeningen om impulsiviteit te verminderen en de oplettendheid te verhogen. De hersenen zenden verschillende soorten golven uit, afhankelijk van of we ons in een geconcentreerde toestand bevinden of aan het dagdromen zijn. Het doel van neurofeedback is om iemand te leren hersengolfpatronen te produceren die de concentratie weerspiegelen. Het resultaat: Sommige ADHD-symptomen – namelijk impulsiviteit en afleidbaarheid – verminderen.

Mindfulness en meditatie voor ADHD bij kinderen

Voor veel kinderen met ADHD zijn twee hardnekkige dagelijkse uitdagingen het letten op en het handhaven van zelfregulatie. Het ligt dus voor de hand dat een vorm van aandachtstraining die ook de zelfbeheersing verbetert van onschatbare waarde zou zijn – en ongelooflijk krachtig. Een onderzoek uit 2005 aan de Arizona State University wees uit dat kinderen die deelnamen aan mindfulness oefeningen minder testangst en ADHD symptomen hadden, en een grotere aandacht dan kinderen die niet deelnamen aan de oefeningen.12

“Onderzoek suggereert dat iedereen zijn aandacht kan verbeteren door mindfulness te beoefenen – cognitieve conditietraining gericht op het opbouwen van real-time en compassievol bewustzijn van ons leven in plaats van verloren te blijven in afleiding, op de automatische piloot,” legt Mark Bertin, M.D. uit, in zijn boek, Mindful Parenting for ADHD: A Guide to Cultivating Calm, Reducing Stress & Helping Children Thrive. “Hoe werkt het met het brein van ADHD? ADHD wordt gekenmerkt door problemen met executieve functies, niet alleen aandacht, en mindfulness is een weg naar het ontwikkelen van onderling samenhangende cognitieve vaardigheden, veel gerelateerd aan executieve functies, niet alleen aandacht.”

Bronnen

1 Attention Deficit Hyperactivity Disorder. National Institute of Mental Health (2008). https://education.ucsb.edu/sites/default/files/hosford_clinic/docs/adhd_booklet.pdf
2 Vereniging, American Psychiatric, ed. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM-5. Washington: American Psychiatric, 2014.
3 “Data & Statistics.” Centers for Disease Control and Prevention. Ed. Centrum voor Ziektebestrijding. Centers for Disease Control and Prevention, 14 feb. 2017. Web. 15 mrt. 2017.
4 Visser, Susanna N., Melissa L. Danielson, Rebecca H. Bitsko, Joseph R. Holbrook, Michael D. Kogan, Reem M. Ghandour, Ruth Perou, and Stephen J. Blumberg. “Trends in de rapportage door ouders van door de zorgverlener gediagnosticeerde en gemedicineerde Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: Verenigde Staten, 2003â2011.” Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry 53.1 (2014): n. pag. Web.
5 Association, American Psychiatric, ed. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM-5. Washington: American Psychiatric, 2014.
6 Clinical Practice Guideline: Treatment of the School-Aged Child With Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. American Academy of Pediatrics (okt. 2001). https://pediatrics.aappublications.org/content/108/4/1033
7 Pliszka, Steven. “Practice Parameter for the Assessment and Treatment of Children and Adolescents With Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder” (Praktijkrichtlijn voor de beoordeling en behandeling van kinderen en adolescenten met een aandachtstekortstoornis of hyperactiviteitstoornis). Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry 46.7 (2007): 894-921. Web.
8 De MTA Coöperatieve Groep. Een 14 maanden durend gerandomiseerd klinisch onderzoek naar behandelingsstrategieën voor Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Arch Gen Psychiatry. https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/article-abstract/205525
9 MD, Eva Selhub. “Voedingspsychiatrie: Je hersenen op voedsel.” Harvard Health Blog. Harvard University, 17 nov. 2015. Web. 14 mrt. 2017.
10 Hoza, Betsy, Alan L. Smith, Erin K. Shoulberg, Kate S. Linnea, Travis E. Dorsch, Jordan A. Blazo, Caitlin M. Alerding, and George P. Mccabe. “A Randomized Trial Examining the Effects of Aerobic Physical Activity on Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder Symptoms in Young Children. Journal of Abnormal Child Psychology 43.4 (2014): 655-67. Web.
11 Gelad, Katleen, Tieme W. P. Janssen, Marleen Bink, Rosa Van Mourik, Athanasios Maras, and Jaap Oosterlaan. “Behavioral Effects of Neurofeedback Compared to Stimulants and Physical Activity in Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder.” The Journal of Clinical Psychiatry (2016): n. pag. Web.
12 Dr. Maria Napoli, Paul Rock Krech, and Lynn C. Holley. “Mindfulness Training voor Basisschoolleerlingen.” Journal Of Applied School Psychology (2005).

Updated on February 5, 2021