Alexis de Tocqueville door Théodore Chassériau, 1850 (Wikimedia Commons)Amerikanen zijn al eeuwenlang geobsedeerd door het definiëren van hun natie en haar unieke karakter. De boekenkasten staan nog steeds vol met nieuwe boeken over de aard van Amerika. Het is dan ook des te verrassender dat de meest invloedrijke en gezaghebbende vertolker van de Amerikaanse belofte een Franse aristocraat was, genaamd Alexis de Tocqueville. Zijn theorieën en imago zijn alomtegenwoordig in het Amerikaanse openbare leven – hij wordt voortdurend geciteerd door politici en journalisten, zowel van links als van rechts, terwijl politicologen, sociologen en historici eindeloos debatteren over zijn verdiensten en bijdrage. Hier in New York hebben zelfs restaurants en hedgefondsen de doorluchtige naam Tocqueville aangenomen.
Tocqueville zelf zou waarschijnlijk geschokt zijn geweest door deze ontwikkeling, aangezien hij een echte Fransman was en zich, ondanks al zijn geschriften over Amerika, bovenal bezighield met Franse problemen. Hij werd in 1805 geboren in een familie van lagere adel, die Lodewijk XVI tijdens de Franse Revolutie had gesteund en tijdens de Terreur gevangen was gezet (zijn overgrootvader was zelfs geguillotineerd). Als jonge man las Tocqueville de theoretici van de Verlichting. De inzichten van Hume, Kant en anderen brachten Tocqueville ertoe zijn geloof op te geven en seculiere en rationele verklaringen voor politiek en moraal te zoeken. Zoals veel getalenteerde jonge mannen in die tijd studeerde Tocqueville rechten en in 1827 werd hij rechter. Voor Tocqueville was dit echter niet genoeg: hij wilde de wereld van de politiek binnengaan, en hij wilde begrijpen hoe de nieuwe wereld van de politiek functioneerde. Politieke democratie was nog een nieuwigheid, maar Tocqueville zag dat het de golf van de toekomst was. Samen met zijn vriend Beaumont besloot hij Amerika te bezoeken en de modernste democratie uit de eerste hand te bestuderen.
In theorie zou Tocqueville het Amerikaanse penitentiaire systeem bestuderen, en hij produceerde ook een rapport over dat thema. Maar hij had meer dringende zorgen. Hoe, wilde hij weten, kan “het volk” de soevereine macht behouden? Wat betekent dit, en hoe kan het volk voorkomen tiranniek te worden? Om deze vragen te beantwoorden reisden Tocqueville en Beaumont in 1831 tien maanden lang door Amerika. Zij legden meer dan zevenduizend mijl af en werden ontvangen als beroemdheden. Zij spraken met iedereen die zij konden, zij lazen de kranten en zij lazen de Amerikaanse politieke theorie, met name de Federalist Papers. Hoewel zij Amerikanen van alle gezindten bezochten, concentreerden zij zich op Boston, Philadelphia en New York – hun eerste halte was een pension op Broadway, vlakbij Wall Street. Net als andere Europeanen uit die tijd die op tournee waren in Amerika, was Tocqueville verbaasd over wat hij aantrof. Hij deed er acht jaar over om al zijn gedachten op papier te zetten; al doende schiep hij een van de klassiekers van het moderne politieke en sociale denken.
Democratie in Amerika verscheen in twee delen: het eerste in 1835 en het tweede in 1840. De twee delen maakten Tocqueville beroemd, en hij werd een gevierd intellectueel en politicus. Hij werd gekozen in de Franse Kamer van Afgevaardigden, en raakte vooral geïnteresseerd in imperiale kwesties. Hoewel hij een belangrijke antislavernijactivist was, verdedigde hij het Franse recht om Algerije te koloniseren. Tocqueville’s gelukkige, prominente periode duurde niet lang: in 1852 kwam Napoleon III aan de macht in Frankrijk en voerde een moderne dictatuur in. Tocqueville reageerde door zich uit het openbare leven terug te trekken en een ander voortreffelijk en beroemd werk te schrijven, ditmaal over de Franse Revolutie. Hij stierf een paar jaar later.