Anatomie en Fysiologie I

Synoviale gewrichten stellen het lichaam in staat een enorm scala aan bewegingen te maken. Elke beweging in een synoviaal gewricht is het resultaat van het samentrekken of ontspannen van de spieren die aan de botten aan weerszijden van het gewricht zijn bevestigd. Het type beweging dat in een synoviaal gewricht kan worden gemaakt, wordt bepaald door het structurele type. Terwijl het kogelgewricht het grootste bewegingsbereik van een individueel gewricht geeft, kunnen in andere delen van het lichaam verschillende gewrichten samenwerken om een bepaalde beweging te produceren. Over het geheel genomen is elk type synoviaal gewricht nodig om het lichaam zijn grote flexibiliteit en mobiliteit te geven. Er zijn vele soorten bewegingen die in synoviale gewrichten kunnen voorkomen (tabel 1). Bewegingstypen zijn over het algemeen paarsgewijs, waarbij de een het tegenovergestelde is van de ander. Lichaamsbewegingen worden altijd beschreven in relatie tot de anatomische positie van het lichaam: rechtopstaande houding, met de bovenste ledematen naar de zijkant van het lichaam en de handpalmen naar voren gericht.

Flexie en extensie

Flexie en extensie zijn bewegingen die plaatsvinden binnen het sagittale vlak en betrekking hebben op anterieure of posterieure bewegingen van het lichaam of de ledematen. Voor de wervelkolom is flexie (anterieure flexie) een anterieure (voorwaartse) buiging van de nek of het lichaam, terwijl extensie een posterieure gerichte beweging inhoudt, zoals strekken vanuit een gebogen positie of naar achteren buigen. Zijwaartse flexie is het buigen van de nek of het lichaam naar de rechter- of de linkerkant. Bij deze bewegingen van de wervelkolom zijn zowel de door elke tussenwervelschijf gevormde symfysegewrichten betrokken, als het vlakke type synoviale gewricht dat wordt gevormd tussen de inferieure gewrichtsprocessen van een wervel en de superieure gewrichtsprocessen van de volgende lagere wervel.

In de ledematen vermindert flexie de hoek tussen de botten (buiging van het gewricht), terwijl extensie de hoek vergroot en het gewricht recht maakt. Voor het bovenste lidmaat zijn alle voorwaartse bewegingen flexie en alle achterwaartse bewegingen extensie. Dit omvat anterior-posterior bewegingen van de arm bij de schouder, de onderarm bij de elleboog, de hand bij de pols en de vingers bij de metacarpofalangeale en interfalangeale gewrichten. Voor de duim geldt dat extensie de duim van de handpalm af beweegt, binnen hetzelfde vlak als de handpalm, terwijl flexie de duim terugbrengt tegen de wijsvinger of in de handpalm. Deze bewegingen vinden plaats in het eerste carpometacarpale gewricht. In het onderste lidmaat is het naar voren en naar boven brengen van het bovenbeen flexie in het heupgewricht, terwijl elke naar achteren gaande beweging van het bovenbeen extensie is. Merk op dat het strekken van het bovenbeen voorbij de anatomische (staande) positie sterk beperkt wordt door de ligamenten die het heupgewricht ondersteunen. Knieflexie is het buigen van de knie om de voet naar het achterste deel van het bovenbeen te brengen, en strekken is het strekken van de knie. Flexie- en extensiebewegingen worden waargenomen bij de scharnier-, condyloïde-, zadel- en kogelgewrichten van de ledematen (zie figuur 1).

Hyperextensie is de abnormale of excessieve extensie van een gewricht buiten zijn normale bewegingsbereik, waardoor letsel wordt veroorzaakt. Evenzo is hyperflexie excessieve flexie van een gewricht. Letsels door hyperextensie komen vaak voor in scharniergewrichten zoals de knie of de elleboog. Bij een “whiplash”, waarbij het hoofd plotseling naar achteren en vervolgens naar voren wordt bewogen, kan een patiënt zowel hyperextensie als hyperflexie van de cervicale regio ervaren.

Abductie, adductie en circumductie

Abductie en adductie zijn bewegingen van de ledematen, hand, vingers, of tenen in het coronale (mediaal-laterale) bewegingsvlak. Het been of de hand lateraal van het lichaam af bewegen, of de vingers of tenen spreiden, is abductie. Adductie brengt het lidmaat of de hand in de richting van of over de middellijn van het lichaam, of brengt de vingers of tenen naar elkaar toe. Circumductie is de beweging van het ledemaat, de hand of de vingers in een cirkelvormig patroon, gebruikmakend van de opeenvolgende combinatie van flexie-, adductie-, extensie- en abductiebewegingen.

Adductie, abductie en circumductie vinden plaats in de schouder-, heup-, pols-, metacarpofalangeale en metatarsofalangeale gewrichten.

Abductie en Adductie

Abductie- en adductiebewegingen vinden plaats in het coronale vlak en betreffen mediaal-laterale bewegingen van de ledematen, vingers, tenen, of duim. Abductie beweegt het lidmaat lateraal weg van de middellijn van het lichaam, terwijl adductie de tegenovergestelde beweging is die het lidmaat naar het lichaam toe of over de middellijn brengt. Bijvoorbeeld, abductie is het optillen van de arm bij het schoudergewricht, waardoor deze lateraal van het lichaam af wordt bewogen, terwijl adductie de arm naar de zijkant van het lichaam brengt. Op dezelfde manier wordt door abductie en adductie van de pols de hand van de middellijn van het lichaam af of naar de middellijn toe bewogen. Spreiden van de vingers of tenen uit elkaar is ook abductie, terwijl samenbrengen van de vingers of tenen adductie is. Voor de duim is abductie de voorwaartse beweging die de duim in een 90° loodrechte positie brengt, recht naar buiten wijzend vanuit de handpalm. Adductie brengt de duim terug naar de anatomische positie, naast de wijsvinger. Abductie- en adductiebewegingen komen voor bij condyloïde-, zadel- en kogelgewrichten (zie Figuur 2).

Circumductie

Circumductie is de beweging van een lichaamsdeel op cirkelvormige wijze, waarbij één uiteinde van het te bewegen lichaamsdeel relatief stil blijft staan terwijl het andere uiteinde een cirkel beschrijft. Het gaat om de opeenvolgende combinatie van flexie, adductie, extensie en abductie in een gewricht. Dit type beweging komt voor bij biaxiale condyloïde en zadelgewrichten, en bij multiaxiale kogelgewrichten (zie figuur 2).

Rotatie

Rotatie kan plaatsvinden binnen de wervelkolom, in een draaischarnier, of in een kogelgewricht. Rotatie van de hals of het lichaam is de verdraaiingsbeweging die ontstaat door de som van de kleine rotatiebewegingen tussen aangrenzende wervels. In een scharniergewricht roteert een bot ten opzichte van een ander bot. Dit is een uniaxiaal gewricht, en dus is rotatie de enige beweging die in een scharniergewricht is toegestaan. Bijvoorbeeld, in het atlantoaxiale gewricht draait de eerste halswervel (C1) (atlas) rond de dens, het opwaarts uitsteeksel van de tweede halswervel (C2) (as). Hierdoor kan het hoofd van links naar rechts draaien, zoals bij het “nee” schudden van het hoofd. Het proximale radioulnaire gewricht is een scharniergewricht dat wordt gevormd door de kop van het spaakbeen en zijn gewricht met de ellepijp. Dit gewricht maakt het mogelijk dat het spaakbeen over zijn lengte roteert tijdens pronatie- en supinatiebewegingen van de onderarm.

Rotatie kan ook optreden in de kogelgewrichten van de schouder en de heup. Hier draaien het opperarmbeen en het dijbeen om hun lange as, waardoor het voorste oppervlak van de arm of de dij hetzij naar de middellijn van het lichaam toe, hetzij van de middellijn af beweegt. Beweging die het voorste oppervlak van het lidmaat naar de middellijn van het lichaam brengt, wordt mediale (interne) rotatie genoemd. Omgekeerd is rotatie van het ledemaat, waarbij het voorste oppervlak van de middellijn af beweegt, laterale (externe) rotatie (zie figuur 3). Let erop onderscheid te maken tussen mediale en laterale rotatie, die alleen bij de multiaxiale schouder- en heupgewrichten kan optreden, en circumductie, die zowel bij biaxiale als bij multiaxiale gewrichten kan optreden.

Het hoofd zijwaarts draaien of het lichaam draaien is rotatie. Bij mediale en laterale rotatie van het bovenste lidmaat bij de schouder of het onderste lidmaat bij de heup wordt het voorste oppervlak van het lidmaat naar de middellijn van het lichaam gedraaid (mediale of interne rotatie) of van de middellijn weggedraaid (laterale of externe rotatie).

Supinatie en Pronatie

Supinatie en pronatie zijn bewegingen van de onderarm. In de anatomische positie wordt het bovenste lidmaat naast het lichaam gehouden met de handpalm naar voren gericht. Dit is de supinatiestand van de onderarm. In deze positie zijn het spaakbeen en de ellepijp evenwijdig aan elkaar. Wanneer de handpalm naar achteren wijst, is de onderarm in geproneerde positie, en het spaakbeen en de ellepijp vormen een X-vorm.

Supinatie en pronatie zijn de bewegingen van de onderarm die tussen deze twee posities in gaan. Pronatie is de beweging die de onderarm van de supinatie (anatomische) positie naar de geproneerde (palm naar achteren) positie brengt. Deze beweging wordt veroorzaakt door rotatie van het spaakbeen in het proximale radioulnaire gewricht, gepaard gaande met beweging van het spaakbeen in het distale radioulnaire gewricht. Het proximale radioulnaire gewricht is een scharniergewricht dat rotatie van de kop van het spaakbeen mogelijk maakt. Door de lichte kromming van de schacht van het spaakbeen wordt door deze rotatie het distale uiteinde van het spaakbeen ter hoogte van het distale radioulnaire gewricht over de distale ellepijp gekruist. Deze kruising brengt het spaakbeen en de ellepijp in een X-vormige positie. Supinatie is de tegenovergestelde beweging, waarbij rotatie van het spaakbeen de botten terug in hun parallelle positie brengt en de handpalm naar de anterieure (supinatie) positie brengt. Het helpt om te onthouden dat supinatie de beweging is die u gebruikt bij het opscheppen van soep met een lepel (zie Figuur 4).

Dorsiflexie en Plantairflexie

Dorsiflexie en plantairflexie zijn bewegingen aan het enkelgewricht, dat een scharniergewricht is. Het optillen van de voorkant van de voet, zodat de bovenkant van de voet naar het voorste been beweegt, is dorsiflexie, terwijl het optillen van de hiel van de voet van de grond of het naar beneden wijzen van de tenen plantairflexie is. Dit zijn de enige bewegingen die mogelijk zijn in het enkelgewricht (zie figuur 4).

Inversie en eversie

Inversie en eversie zijn complexe bewegingen waarbij de meervlaksgewrichten tussen de tarsale botten van de achtervoet (intertarsale gewrichten) betrokken zijn en zijn dus geen bewegingen die plaatsvinden in het enkelgewricht. Inversie is het draaien van de voet om de onderkant van de voet naar de middellijn te draaien, terwijl eversie de onderkant van de voet van de middellijn af draait. De voet heeft een groter bereik bij inversie dan bij eversie. Dit zijn belangrijke bewegingen die helpen de voet te stabiliseren bij het lopen of rennen op een ongelijke ondergrond en helpen bij de snelle zijwaartse richtingsveranderingen bij actieve sporten zoals basketbal, racquetball of voetbal (zie figuur 5).

Protractie en retractie

Protractie en retractie zijn anterior-posterior bewegingen van de scapula of onderkaak. Protractie van het schouderblad treedt op wanneer de schouder naar voren wordt bewogen, zoals bij het duwen tegen iets of het gooien van een bal. Retractie is de tegenovergestelde beweging, waarbij het schouderblad posterieur en mediaal, in de richting van de wervelkolom wordt getrokken. Bij de onderkaak treedt protractie op wanneer de onderkaak naar voren wordt geduwd, om de kin naar voren te steken, terwijl retractie de onderkaak naar achteren trekt. (Zie afbeelding 5.)

Depressie en Elevatie

Depressie en elevatie zijn neerwaartse en opwaartse bewegingen van het schouderblad of de onderkaak. De opwaartse beweging van het schouderblad en de schouder is elevatie, terwijl een neerwaartse beweging depressie is. Deze bewegingen worden gebruikt om de schouders op te halen. Evenzo is elevatie van de onderkaak de opwaartse beweging van de onderkaak die wordt gebruikt om de mond te sluiten of ergens op te bijten, en is depressie de neerwaartse beweging die het openen van de mond veroorzaakt (zie figuur 6).

Excursie

Excursie is de zijwaartse beweging van de onderkaak. Laterale excursie beweegt de onderkaak weg van de middellijn, naar rechts of naar links. Mediale excursie brengt de onderkaak terug naar zijn rustpositie op de middellijn.

Superior Rotatie en Inferior Rotatie

Superior en inferior rotatie zijn bewegingen van de scapula en worden gedefinieerd door de bewegingsrichting van de glenoidholte. Deze bewegingen impliceren rotatie van het schouderblad rond een punt inferieur aan de scapulaire wervelkolom en worden geproduceerd door combinaties van spieren die op het schouderblad werken. Tijdens de superieure rotatie beweegt de holte van het glenoid naar boven terwijl het mediale uiteinde van de wervelkolom van het scapulier naar beneden beweegt. Dit is een zeer belangrijke beweging die bijdraagt tot abductie van de bovenste ledematen. Zonder superieure rotatie van het schouderblad zou de grote knobbel van het opperarmbeen het acromion van het schouderblad raken, waardoor abductie van de arm boven schouderhoogte onmogelijk wordt. Superieure rotatie van het schouderblad is dus vereist voor volledige abductie van het bovenste lidmaat. Superieure rotatie wordt ook gebruikt zonder arm abductie wanneer u een zware last met uw hand of op uw schouder draagt. U kunt deze rotatie voelen wanneer u een last oppakt, zoals een zware boekentas en deze slechts op één schouder draagt. Om de tas meer gewicht te geven, tilt de schouder op doordat het schouderblad superieur roteert. Inferieure rotatie treedt op tijdens adductie van het ledemaat en omvat de neerwaartse beweging van de glenoidholte met opwaartse beweging van het mediale uiteinde van de scapulaire wervelkolom.

Oppositie en Repositie

Oppositie is de beweging van de duim die de top van de duim in contact brengt met de top van een vinger. Deze beweging komt tot stand in het eerste carpometacarpale gewricht, dat een zadelgewricht is tussen het trapezium carpale bot en het eerste metacarpale bot. De duim oppositie wordt veroorzaakt door een combinatie van flexie en abductie van de duim in dit gewricht. Het terugbrengen van de duim in zijn anatomische positie naast de wijsvinger wordt repositie genoemd (zie figuur 6).

Tabel 1. Bewegingen van de Gewrichten
Type Gewricht	Beweging	Voorbeeld
Pivot	Uniaxiaal gewricht; maakt draaibeweging mogelijk	Atlantoaxiaal gewricht (C1-C2 wervelgewricht); proximaal radioulnar gewricht
Scharnier	Uniaxiaal gewricht; maakt buig-/strekbewegingen	knie; elleboog; enkel; interfalangeale gewrichten van vingers en tenen
Condyloïd	Biaxiaal gewricht; maakt buig-/strek-, abductie-/adductie- en circumductiebewegingen	Metacarpophalangeale (knokkel)gewrichten van vingers; radiocarpaal gewricht van pols; metatarsofalangeale gewrichten van de tenen
Zadel	Biaxiaal gewricht; maakt flexie/extensie, abductie/adductie, en circumductiebewegingen mogelijk	Eerste carpometacarpale gewricht van de duim; sternoclaviculaire gewricht
Plane	Multiaxiaal gewricht; maakt inversie en eversie van de voet mogelijk, of flexie, extensie, en laterale flexie van de wervelkolom	Intertarsale gewrichten van de voet; superieure-inferieure gewrichtsprocessen tussen wervels
Kogelgewricht	Multiaxiaal gewricht; maakt flexie/extensie, abductie/adductie, circumductie, en mediale/laterale rotatiebewegingen mogelijk	Schouder- en heupgewrichten