Building the World

WHY THE NETHERLANDS?
“God schiep de aarde, maar de Nederlanders maakten Holland.”
– populair spreekwoord
De Nederlanders, die aan een zeekust wonen, redden verdwijnend land door beschermende dijken te bouwen, en moerasland terug te winnen voor landbouw, en doen dit al heel lang. In de eerste eeuw na Christus beschreef Plinius de Oudere dat boeren in het binnenland dammen bouwden in getijdenkreken om hun land te beschermen tegen hoog water. De wereld van vandaag wordt ook geteisterd door overstromingen. Thailand werd in 2011 getroffen door ernstige overstromingen; fabrieken in de buurt van Bangkok gingen dicht, waardoor de productie van Toyota-auto’s waarvan gespecialiseerde onderdelen in Thailand worden vervaardigd, vertraging opliep. New Orleans aan de Golf is getroffen door waterrampen, evenals de landbouwgronden langs de Mississippi. Wat te denken van de eilandnaties die verdwijnen door de stijgende oceanen – de Malediven, Kiribati? Kunnen de middeleeuwse Nederlanders ons een paar lessen leren voor een veiliger en productievere toekomst?

IS HET ALLES DOOR EEN CAT?

Tijdens de Middeleeuwen werden katten in Europa geïntroduceerd om de knaagdierenpopulatie, die lange tijd opgeslagen graan had verwoest, in toom te houden. Als gevolg daarvan werd de landbouw efficiënter en brak in heel Europa een periode van groei aan. De landbouwmogelijkheden begonnen aantrekkelijk te worden voor de Nederlanders, die moerassen afgroeven om landbouwgrond te creëren. Van 800 tot 1250 na Christus vertienvoudigde de bevolking van Nederland door de bloei van de landbouw en de groeiende kusthandel. Om aan de vraag naar voedsel te kunnen voldoen, groeven de Nederlanders de moerassen af en verkochten de turf, waardoor moerassen in landbouwgrond werden omgezet. Maar toen de moerassen werden drooggelegd, daalde het grondwater en begon het land te zinken. Daarom werd het noodzakelijk een reeks met elkaar verbonden grote dijken te bouwen om het land tegen overstromingen te beschermen. Vóór deze verandering had het land 2 tot 3 meter boven de zeespiegel gelegen.

Het is vermeldenswaard dat, hoewel dijken niet uniek zijn voor Nederland, zij het land één onmiskenbare onderscheiding hebben gegeven: het is het enige land ter wereld waarvan de belangrijkste gebieden op de zee zijn gewonnen en niet op de buren. Bovendien kan het duizend jaar oude dijkleger worden beschouwd als een authentieke voorloper van het concept van “een leger tegen de natuur”, zoals voorgesteld door William James in het essay “The Moral Equivalent of War”. Rond het jaar 1100 na Christus had West-Friesland een afsluitdijk (omringdijk) aangelegd. Tegelijkertijd stelden de Friezen een “dijkvrede” in of een sterk afgedwongen consensus dat wanneer een dijk in gevaar kwam, familievetes onmiddellijk moesten worden gestaakt, zodat alle beschikbare mankracht kon worden gemobiliseerd om de dijken te versterken.

HE BOYS WHO SAVED HOLLAND

Vele kinderen kennen het verhaal van Hans Brinker, of De Zilveren Schaatsen, en denken dat het een vertaling is van een Nederlands boek. Hans, een dappere jongen van vijftien die heel goed kan schaatsen, redt het leven van zijn vader en laat zijn vriend de schaatswedstrijd winnen omdat zijn maatje het prijzengeld nog harder nodig heeft. Maar het verhaal, voor het eerst gepubliceerd in 1865, was in werkelijkheid geschreven door een Amerikaan die zelfs nog nooit in Nederland was geweest. Het boek sprak tot de verbeelding van velen. Het boek introduceerde niet alleen de schaatssport in de Verenigde Staten, maar werd ook door Disney verfilmd, zowel in 1962 als in 1998, en aangepast voor in-line skaten in Los Angeles.

Veel mensen denken ten onrechte dat Hans ook de jongen is die Nederland redde door een gat in de dijk te dichten en daar de hele nacht te blijven tot volwassenen ’s morgens de dijken controleerden en het lek konden dichten. Zoiets zou Hans Brinker inderdaad gedaan hebben. Maar eigenlijk is dit een sub-verhaal in het Hans Brinker boek van Mary Mapes Dodge, die de jongen slechts De Held van Haarlem noemt. Later schreef Phoebe Cary, een Amerikaanse dichteres die niet al te ver van een gebied in New York City woonde dat bekend werd als Harlem, een gedicht met de titel “The Leak in the Dike” waarin zij de jongen Peter noemde.

Terwijl Hans en Peter in de legende leven, is Arie Evegroen een held uit de geschiedenis, evenals Cornelis Heuvelman en Johannes Aart van Vliet. Tijdens de Noordzeevloed van 1953, waarbij meer dan 1800 mensen omkwamen, werd Evegroen door de burgemeester gevraagd zijn graanschuit Twee Gebroeders in te zetten om een dijklek in de buurt van Nieuwerkerk aan den Ussel te dichten. Heuvelman bood zich aan om de schuit vast te houden. Hij maakte het schip vast aan de dijk, zodat de golven de schuit in de bres zouden duwen en het water tegen zouden houden. Al snel zag de burgemeester van de stad die Evagroen had ontboden dat er meer nodig was, dus burgemeester Vogelaar vroeg vervolgens Johannes Aart van Vliet om zijn schuit, Onderneming II, te gebruiken om zandzakken naar de dijk te brengen. Maar Van Vliet deed meer dan gevraagd; hij bracht ook warme koffie, en een draagbare kachel, zodat de vrijwilligers van het dijkleger het warm hadden tijdens de crisis.

In 2009, meer dan 50 jaar later, werden Heuvelman en Van Vliet onderscheiden tijdens een ceremonie in de grote zaal van Nieuwerkerk aan den Ijssel, waar de huidige burgemeester Bonthuis de helden prees, en iedereen eraan herinnerde dat elk individu een groot verschil kan maken in het redden van de wereld. Eerder was al een monument geplaatst met daarop een replica van de schuit van Evegroen die uit de berm van de dijk stak. Dit monument herinnert door middel van openbare kunst aan de rol van gewone mensen bij rampenbestrijding

LOKAAL EN NATIONAAL BESTUUR

Een andere les die van de Nederlanders kan worden geleerd is collectief bestuur. De plaatselijke gemeenschappen verenigden zich in waterschappen die, met algemene instemming, ruime bevoegdheden hadden op het gebied van inspectie, discipline en bestuur. De aristocratie, die grote grondbezittingen bezat, steunde de waterschappen; deze lokale organisaties riepen het dijkleger op als dat nodig was. Waterschappen waren democratische organisaties, maar kregen langzaam formele charters van de heersers van de verschillende districten. De lokale waterschappen zorgden in feite ook voor inkomsten door zelfbelasting: elk dorp droeg bij aan het onderhoud van de lokale dijken. Wat kunnen we leren van de democratische, zelfregulerende en zelfbelastende waterschappen als we nadenken over bestuur en onderhoud van belangrijke infrastructuur? Is er een rol weggelegd voor de lokale bevolking bij het onderhoud van snelwegen, de verbetering van kanalen en de aanleg van fietspaden? De behoefte aan centrale coördinatie leidde in 1789 tot de oprichting van een rijkswaterstaat, de Rijkswaterstaat, die grootschalige werken, waaronder de drooglegging van de Zuiderzee, moest plannen en begeleiden. Diezelfde inspanning resulteerde in de aanleg van het Ijsselmeer, het grootste Nederlandse stuwmeer, waardoor de noordelijke provincies ook in droge perioden verzekerd waren van een altijd normale zoetwatervoorziening. Kan het succes van Rijkswaterstaat model staan voor een regionaal toegepaste ‘altijd-normale’ watervoorziening? Hoewel onze wereld water in overvloed heeft, hebben we nog steeds te kampen met overstromingen en droogtes. Wat kunnen we leren van de Nederlanders?

WINDMILLEN

In 1282 bouwde een onbekende Nederlandse timmerman de eerste waterpompende windmolen – waarschijnlijk een Arabische uitvinding die werd waargenomen door een kruisvaarder die later naar huis terugkeerde en verslag deed van het ontwerp en het gebruik ervan. Bijna drie eeuwen later werd een windmolen met een draaibare bovenkant ontwikkeld; dit was een belangrijke verbetering omdat de winden in Noordwest-Europa uit verschillende richtingen komen, zodat de nieuwe soort windmolen altijd kon profiteren van de heersende winden.

Windmolens hielpen bij de kunstmatige afwatering in bedijkte gebieden, polders genaamd. Met deze innovatie was het nu mogelijk om grote meren droog te leggen. Ongewenst water werd afgevoerd naar speciaal aangelegde afwateringskanalen.

Documenten van machtiging

De landsheer van West-Friesland, bisschop van Zuden, gebood in april 1319: “Een ieder zal op aanwijzing van den baljuw of dijkgraaf/ende alman sal tien menen werke comen op den dijc, daers hem die Baeiliu, of die Dijcgrave vermaent.”

– A.A. Beekman. Het dijk – en waterschapsrecht in Nederland voor 1795. (Gravenhage: Martinus Nijhoff, 1905). Engelse vertaling door Pieter Huisman.

Het waterschap zal in het gewest waterlopen graven en sluizen en bruggen aanleggen. Het bestuur zal deze werken aanleggen op plaatsen, welke voor het gewest het meest geschikt en voordelig zullen zijn en op zodanige wijze, dat de ingezetenen stroomafwaarts evenzeer van deze werken zullen profiteren als de ingezetenen in het stroomopwaarts gewest…alle bezitters van grond tussen de Maas en de Waal zullen bereid zijn de kosten en het onderhoud van de waterlopen, sluizen, stuwen en bruggen te betalen naar de verhouding van hun grondbezit…de dijkgraaf zal de dijken tussen de Maas en de Waal met dezelfde frequentie in elk dorp inspecteren.

– H. van Heinigen, Tussen Maas en Waal. (Zutphen: De Walburg Pers, 1972, 440-442. Engelse vertaling door Pieter Huisman.

VOORSPELLINGEN VAN DE TOEKOMST: Discussie en Implicaties

Nieuw land: Naarmate de wereldbevolking toeneemt, zal er meer vraag zijn naar land. Kunnen we principes en technologie gebruiken die gebruik maken van water en wind om onze kusten te behouden? De haven van Boston en de Back Bay zijn voorbeelden van landwinning en ontwikkeling. Hoe kunnen Boston, en natuurlijk ook Nederland, als casestudies dienen om soortgelijke maatregelen aan te bevelen voor bedreigde kusten wereldwijd? Kan het Nederlandse havengebied de weg wijzen naar nieuwe drijvende steden? Welke soevereiniteitskwesties kunnen zich daarbij voordoen?

De scheepvaart en het mondiale oceaanmilieu: Kuststeden als Amsterdam, Nederland; Rio de Janeiro, Brazilië; en Lagos, Nigeria floreerden dankzij de toegang tot water. Zo ook Boston. Songdo, een nieuwe stad in Zuid-Korea, is een goed voorbeeld. En zou New York de metropool zijn die het vandaag is zonder zowel de Atlantische Oceaan als het Erie-kanaal? Welke kansen voor economische ontwikkeling liggen er te wachten op land met toegang tot de wereldwateren? Welke milieubepalingen moeten worden overwogen bij het plannen van een veilige toekomst voor onze oceanen?

RESOURCES

Om het volledige hoofdstuk te lezen, kunnen leden van de Universiteit van Massachusetts Boston toegang krijgen tot het e-boek via Healey Library Catalog en ABC-CLIO hier. De delen kunnen ook worden geraadpleegd via WorldCat, of kunnen bij Amazon worden gekocht. Meer bronnen zijn beschikbaar aan de Universiteit van Massachusetts Boston, Healey Bibliotheek, waaronder een aantal van de volgende:

Building the World Collection Finding Aid

(* betekent gedrukt in notitieboekenserie)

“Holland gaat verder dan het tegenhouden van het getij: Nation endeavours to be climate-proof,” door Colin Nickerson, The Boston Globe, Monday, December 5, 2005.

Correspondentie tussen Pieter Huisman en Frank Davidson met details over de inhoud van vier Annex documenten betreffende de dijken van 1456, 1611, 1500, 2000.

Correspondentie tussen Pieter Huisman en Kevin Downing van Greenwood Press betreffende foto van stormvloedkering in Rotterdamse Waterweg in 1997.

Digitale bestanden (op oudere geformatteerde diskettes – moeten wellicht geconverteerd worden).

“West-Friesland’s ‘Oud en Nieuw’,” Uitgegeven door het historisch genoot-schap “oud West-Friesland,” ter Drukkerij “West-Friesland” te hoorn in 1936. De tekst begint met: “Het octrooi der bedijking van Burghorn (1456).”

“Waterwetgeving in Nederland,” door Pieter Huisman, DUP Satellite, 2004.

“De Hollandsche molen,” door Frederik Stokhuyzen, oud-voorzitter van “De Hollandsche Molen,” Vereniging tot Behoud van Molens in Nederland, uitgeverij CAJ van Dishoek-Bussum-Holland, 1962, uit het Nederlands vertaald door Carry Dikshoorn. Pp. 1-17 (van 68).

“Scheepvaartkanaal te Rijswij,” illustratie en beschrijving van Nederlandse landschapsschilderkunst door Hendrik Weissenbruch. Uit Rijksmuseum.

“Watermolen,” afbeelding en beschrijving van schilderij van een watermolen met drie raderen door Jacob van Ruisdael. Uit Rijksmuseum.

“Veerdienst,” afbeelding en beschrijving van schilderij van een Hollandse rivieractiviteit, de eerste keer dat een dergelijk Hollands rivierlandschap op monumentale schaal werd afgebeeld. Formulier Rijksmueseum.

Verschillende wetten betreffende de waterkering van Rijn en Ussel, en stukken betreffende de oprichting van de Rijkswaterstaat op 24 mei 1789. Fax van TUDelft Waterbeheer, 15 februari 2002.

“THE NETHERLANDS: Built and Maintained by Engineering,” vroege versie van hoofdstuk door Frank P. Davidson, met de hand getypt.

“Planet Earth Renewed: MacroProjects and Geopolitics.” R.B. Cathcart. Uittreksel over Nederland uit ongepubliceerd manuscript, circa 1983.

Internet

“Grondwaterbeheer in Nederland: Achtergrond en wetgeving,” N. P. Pellenbarg.
http://www.alterra.wur.nl/Internet/webdocs/ilri-publicaties/special_reports/Srep9/Srep9-h9.pdf.

“Waterstaatsgeschiedenis in Nederland,” uittreksel.
http://www.euwareness.nl/results/Ned-cs-kaft.pdf.

“Geografie van Nederland,” IDG Bulletin 1999. Details 1964-1999.
http://www.knag.nl/pagesuk/geography/engels/news99engelstekst.html.

“Polders en dijken van Nederland.
http://geography.about.com/library/weekly/aa33000a.htm.

“Vroegmiddeleeuwse en Byzantijnse beschaving: Constantijn tot Kruistochten,” door Kenneth W. Harl. http://www.tulane.edu/~august/H303/handouts/Population.htm.

Illustration. http://www.rijksmuseum.nl/images/aria/sk/z/sk-a-1718.z

“Molen Wijk-bij-Duurstede,” illustratie en beschrijving van Nederlands landschapschilderij van rivier de Lek door Jacob van Ruisdael. http://www.rijksmuseum.nl/aria//aria_assets/SK-C-211?lang=en&context_space=aria_them.d

“Nederland: Organisatie en beheer van de waterhuishouding,” uit Water Management Journal, Jaargang 45, nr. 7-8/2002, p. 12.
http://www.aquamedia.at/templates/index.cfm/id/9357.

“Helden van Watersnoodramp van februari 1953 eindelijk erkend voor redden onnoemelijk veel levens,” http://www.godutch.com/newspaper/index.php?id=1525. GoDutch.com, 09 februari 2009.

Voor Asia-Pacific Center for Security Studies: www.apcss.org.

Litwin, Evan. “Climate Diaspora.” McCormack 2011 Master’s Thesis, UMB.

Hans Brinker en het verhaal van de jongen die Nederland redde, Wikipedia.

*”Steden in Germania Inferior: Laurium (Woerden). http://www.livius.org/ga-gh/germania/woerden.html.

*Koninkliijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap. http://www.knag.nl.

*”Polders en dijken van Nederland: The Reclamation of Land in the Netherlands,” door Matt Rosenberg. Copyright The New York Times Company. Over, Inc. http://geography.about.coom/od/specificplacesofinterest/a/dykes.htm.

*”Welkom in Kindrtdijk,” http://www.kinderdijk.nl.

*”Informatielijn Rijkswaterstaat,” http:www.rijkswaterstaat.nl.

*”The Valour and the Horror in Desparate Battle: Normandy 1944 – Mulberry Harbour,” www.valourandhorror.com/DB/BACK/Mulberry.php.

*Glossary of Meteorology. http://amsglossary.allenpress.com

*”Collectie Rijksmuseum Amsterdam,” bijna een miljoen objecten, details van collectie samengevat. http://www.rijksmuseum.nl/collectie/index.jsp?lang=en.

*”Kiezen voor een kat,” rol van katten bij graanopslag. http://www.isabellevets.co.uk.

*”The Moral Equivalent of War,” William James. (hele essay hier afgedrukt) http://www.constitution.org/wj/meow.htm.

*”Impact of Emerging Technologies,” Technology Review, MIT.
http://www.technologyreview.com/mag_toc.aspx.

Building the World Blog door Kathleen Lusk Brooke en Zoe G. Quinn hebben een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenDerivs 3.0 Unported Licentie.