Jody Day geeft een TEDx-talk voor een zaal vol mensen tegen een achtergrond van wegwijzers die ze voor de gelegenheid heeft uitgekozen: “Gekke kattenvrouw’, ‘Heks’, ‘Heks’, ‘Spinster’, ‘Carrièrevrouw’. “Wat komt er in je op als je die woorden ziet?” vraagt ze aan het publiek. Ze verschuiven onwennig. Zachtjes beantwoordt ze haar eigen vraag: “Het zijn allemaal termen die gebruikt worden voor kinderloze vrouwen … Ik ben een kinderloze vrouw. En ik ben hier om jullie te vertellen over mijn stam – die één op de vijf vrouwen zonder kinderen die in het volle zicht overal om jullie heen verborgen zijn.”
Day is onvrijwillig kinderloos. Ze herinnert zich het moment dat ze besefte dat ze zeker nooit moeder zou worden. Het was februari 2009 en ze was 44 en een half en had een slechte lange relatie achter zich gelaten en was verhuisd naar een grottige Londense flat. “Ik stond bij het raam en keek naar de regen die stoffige sporen trok over het glas, toen het verkeer in de straat beneden me leek te zwijgen, alsof ik het op ‘mute’ had gezet. Op dat moment werd ik me acuut bewust van mezelf, bijna alsof ik een waarnemer was van het tafereel van buiten mijn lichaam. En toen drong het tot me door: het is voorbij. Ik zal nooit een kind krijgen.”
We weten nu dat 20% van de Britse vrouwen die, net als Day, in de jaren zestig zijn geboren, 45 is geworden zonder een kind te krijgen. Het aantal is het dubbele van dat van de generatie van hun moeder – we zullen moeten wachten op de volgende volkstelling in 2021 om erachter te komen of de aantallen zijn gestegen of gedaald voor vrouwen die in de jaren 70 en 80 zijn geboren (en of statistici van de overheid het vruchtbaarheidsuitschakelpunt – de leeftijd waarop wordt aangenomen dat vrouwen stoppen met het krijgen van kinderen – al dan niet herzien om verder te reiken dan 45). En toch, op die februarimiddag acht jaar geleden, kon Day niets vinden op het internet of in boeken over haar pijnlijke, onomkeerbare situatie. Als ze “kinderloze vrouw” intypte in een zoekmachine, werd ze doorverwezen naar sites van vrouwen die ervoor hadden gekozen “kinderloos” te zijn – “sommigen van hen zeiden echt hatelijke dingen over hoe vreselijk kinderen wel niet waren”. Ze kende niemand zoals zij, en voelde zich alleen en bang. Er volgden “vier jaren van hel”: “Mijn persoonlijkheid veranderde compleet. Er waren veel dingen waar ik niet mee om kon gaan. Ik trok me terug uit al mijn relaties. Ik ging naar dokters, therapeuten – niemand wist wat er met me aan de hand was.”
Het is fascinerend om te zien hoe gesprekken over ongemakkelijke, zelden besproken onderwerpen wortel beginnen te schieten in het publieke domein. Bijna altijd worden ze in het bewustzijn geduwd, niet door academici of specialisten, maar door mensen die persoonlijk door de kwesties zijn geraakt en die zich aarzelend voorvechters voelen van zaken waar ze nog steeds moeite mee hebben om toe te geven. Day’s eerste blogpost – twee jaar in haar vier jaar durende hel – ging over wat zij de Tunnel noemde, “de ervaring die ik had aan het eind van mijn tijd om moeder te worden. Het is een niet-specifieke tijd, elke vrouw weet waar ik het over heb, en het is een soort van wanneer je leven zich naar beneden en naar beneden en naar beneden vernauwt, en je voelt je alsof je vastzit in deze tunnel.” De respons was enorm. Haar blog, Gateway Women, groeide uit tot een enorme online gemeenschap, en werd vervolgens een boek voor vrouwen die worstelden om betekenis te vinden in een leven dat geacht werd gevuld te zijn met kinderen. Nu zijn er meer dan 100 gratis Gateway Meetup groepen voor onvrijwillig kinderloze vrouwen in Groot-Brittannië en nog eens 100 over de hele wereld, waaronder in Zwitserland, de VS en India. Day geeft workshops over de hele wereld voor vrouwen die worstelen met kinderloosheid, en volgt een opleiding tot psychotherapeut.
Pas heel recent zijn andere mensen voor het eerst in het openbaar gaan praten over hun onvrijwillige kinderloosheid. En, intrigerend genoeg, zijn de meesten van hen Brits, waar het percentage kinderloosheid onder vrouwen boven de 45 lager is dan in bijvoorbeeld Ierland (waar één op de vier vrouwen geboren in de jaren ’60 geen kinderen heeft gekregen) of Duitsland (waar het aantal één op de drie is). Ik praat met Lizzie Lowrie, die retraites voor kinderloze vrouwen organiseert en dit jaar een “Mother’s Day Runaway”-dienst in de kathedraal van Liverpool organiseerde; met Stephanie Phillips, die twee jaar geleden de Wereld Kinderloosheidsweek opzette (“Ouders zullen zeggen dat ze het zat zijn om te wachten tot ze grootouder worden. Mensen moeten ophouden te zeggen ‘de klok tikt door’. Er moet een acceptatie komen dat niet iedereen een ouder zal worden, en dat sommige mensen die dat niet worden, moeten rouwen”); tot Kirsty Woodard, drie jaar geleden oprichtster van de organisatie Aging Without Children, die steun geeft en campagne voert voor ouderen die geen kinderen hebben. Woodard vertelt me dat 1,2 miljoen 65-plussers in het Verenigd Koninkrijk geen kinderen hebben – een aantal dat tegen 2030 verdubbeld zal zijn tot 2 miljoen: “De helft van alle ouderen leeft alleen. De regering gaat ervan uit dat alle ouderen familie hebben die voor hen helpt zorgen.”
Aanstaande vrijdag, als onderdeel van het 50+ festival in York, zal de schaduwminister van transport, Rachael Maskell MP, die geen kinderen heeft, voor het eerst deelnemen aan een paneldiscussie over ouder worden zonder kinderen. Dezelfde middag, aan de andere kant van de wereld, in Cleveland, Ohio, zal Day de hoofdspreker zijn voor de Not Mom-top. Een van de vele interessante observaties van de organisator, Karen Malone Wright, is haar overtuiging “dat ouders de vele netwerkmogelijkheden die hen ter beschikking staan als vanzelfsprekend beschouwen. Het is vergelijkbaar met zakenmensen die golf spelen. Ouders die zich vervelen op een PTA-vergadering of een voetbalwedstrijd praten met elkaar en leggen contacten, soms op professioneel niveau.” May zegt dat, op de werkplek, “de één op vijf” zijn waar de LGBT-gemeenschap twee decennia geleden was, behalve dat – proportioneel – ze veel talrijker zijn. “Bedrijven halen gezins- en vrouwvriendelijk beleid door elkaar en je hebt vaak situaties waarin van kinderloze mensen wordt verwacht dat ze het overnemen als iemand met zwangerschapsverlof gaat. Ik denk dat HR-afdelingen rekening zullen moeten gaan houden met de wensen en behoeften van kinderlozen. Dit is een concept dat voor sommige mensen waarschijnlijk verbijsterend zal zijn, zoals een vrouwelijke blogger schreef in haar recensie van een Amerikaans boek over kinderloosheid: “In een wereld waar oorlog, ziekte, honger, moord en verdeeldheid heerst, is een kinderloze oude vrijster vrij laag op de schaal van tragedies.”
Maar wie zijn de kinderlozen en hoeveel van hen wilden kinderen? Het dichtst in de buurt komt een meta-analyse uit 2010 door de Nederlandse wetenschapper prof. Renske Keiser, die suggereerde dat slechts 10% van de kinderloze vrouwen er actief voor koos geen moeder te worden. Dan blijft 90% van de vrouwen over zoals Day. Slechts 9% van die 90% is kinderloos om bekende medische redenen. Als we deze cijfers op hun juiste waarde schatten, is het des te verbazingwekkender dat onvrijwillige kinderloze vrouwen zo onzichtbaar zijn. “Ik denk dat de belangrijkste reden dat kinderlozen online zoveel zichtbaarder zijn,” zegt Day, “is dat ze zich niet tot zwijgen gebracht voelen door schaamte. Hun kinderloosheid is een positieve keuze; een keuze waar ze trots op zijn en die hen helpt het stigma van een vrouw zonder kinderen onder ogen te zien. Vrouwen zonder kinderen moeten door verdriet waden om daar te komen, en velen van hen blijven daar tientallen jaren in hangen, misschien zelfs hun hele leven lang. Ik heb zeker vrouwen van in de zeventig ontmoet en met hen gewerkt die nooit de kans hebben gehad om hun verdriet te verwerken door een gebrek aan bewustzijn of steun.”
Onder de mensen die onvrijwillig kinderloos zijn, bevindt zich een nog onzichtbaardere subgroep, en niet een kleine: mannen. Eind jaren ’90 begon Robin Hadley, toen 39 jaar oud, te worstelen met een paradigmaverschuiving in zijn eigen toekomstige levensplannen. Hadley had een relatie gekregen met een vrouw die een paar jaar ouder was dan hij. Zij had al geaccepteerd dat ze kinderloos zou blijven, maar Hadley had altijd al vader willen worden. Hij was diep jaloers geweest toen zijn beste vriend een gezin had gesticht. En nu, hier was hij – geconfronteerd met een laatste kans om een baby te krijgen. Voor Hadley betekende kinderloosheid dat hij had besloten een relatie na te streven waarvan hij wist dat kinderen niet aan de orde waren. “Ik weet dat er mannen zijn die hun wens om vader te worden belangrijker vinden dan de wens om een goede relatie te hebben, maar voor mij was de relatie belangrijker. Hij blijft gelukkig getrouwd en kinderloos. “De pijn van kinderloosheid komt in golven. Ik heb vrienden die grootouders worden, en dezelfde gevoelens die je had toen ze kinderen kregen, komen weer naar boven.”
Hadley’s pijnlijke situatie leidde uiteindelijk tot een heroriëntatie van zijn professionele interesses. Hij wilde meer weten over hoe mannen zoals hij zich voelden over het vaderschap – “en ik was stomverbaasd. Er is gewoon helemaal niets over te vinden.” (Het is bijvoorbeeld verbijsterend dat het Office for National Statistics alleen gegevens verzamelt over het aantal vrouwen dat kinderen krijgt). Als technisch fotograaf begon hij zich om te scholen tot counsellor. Hij deed een MA (zijn thesis ging over hoe de drang naar vaderschap mannen beïnvloedt), en kreeg toen financiering om een doctoraat te beginnen over het leven zonder vaderschap. Hij adverteerde achter in het tijdschrift Oldie voor mannen die bereid waren anoniem te praten over hoe graag ze vader hadden willen zijn (“mannen hierover laten praten is bijna onmogelijk, zelfs privé”). De 15 mannen die hij uitgebreid interviewde, waren tussen de 49 en 82 jaar oud. Zij waren kinderloos geworden door vruchtbaarheidsproblemen, slechte timing, het ontbreken van een geschikte partner en slechte relaties. Eén man was door zijn echtgenote afgeschreven als “niet geschikt voor een vader”; andere mannen hadden partners wier angst voor het krijgen van kinderen zo groot was dat het paar besloot kinderloos te blijven. “Mannen zeggen niet ‘beroofd’ of ‘verloren’, zoals hun vrouwelijke tegenhangers dat zouden doen,” zegt hij. “Ze zeggen eerder ‘ik heb het gevoel dat mijn leven ontspoord is’, of ‘er ontbreekt iets’. En achter dat kleine woordje ‘gemis’ gaat een universum van gedachten, gevoelens, verlangens, angsten en wat-als schuil.”
Kindloze mannen, zegt hij, worden gezien als zwak en objecten van diepe achterdocht: “Als je als man geen kinderen krijgt, zeg je in feite dat je een mislukking bent als reproductief menselijk wezen. Er heerst een gevoel dat je een bedreiging bent, dat je een pedofiel zou kunnen zijn en dat je helemaal niet in de buurt van kinderen zou moeten zijn.” Hij denkt dat het onderzoek naar mannelijke onvruchtbaarheid en de publieke discussie erover zo mager is omdat het mannen zwak doet lijken en onze cultuur staat dat niet toe.
Hadley zegt dat de veronderstelling dat mannen kinderen kunnen krijgen wanneer ze dat willen, voorbijgaat aan de “sociale klok” – de “wat je leeftijdsgenoten doen”-factor. “Voor mannen is die net zo belangrijk als de biologische klok. Ja, er zijn mensen zoals Rod Stewart die op hun zestigste kinderen krijgen, maar dat zijn echt de uitzonderingen. Mannen hebben tegen me gezegd: “Het zou niet goed voor me zijn om kinderen te krijgen als ik 50 of 60 ben. Ik wil er niet uitzien als hun opa aan het schoolhek.” (Er zijn natuurlijk ook biologische factoren die van invloed kunnen zijn op de keuze van mannen wanneer zij zich voortplanten – ook bij mannen neemt de vruchtbaarheid af naarmate zij ouder worden). Hadley, die zijn onderzoek om persoonlijke redenen deed, is bijna de enige in Groot-Brittannië die over dit complexe, verborgen hachelijke lot van mannen heeft gesproken. Een stel filmmakers probeert nu echter een documentaire te crowdfunden, getiteld The Easy Bit, waarin mannen in het openbaar zullen spreken over hun ervaring om onvrijwillig kinderloos te zijn en het gebrek aan steun rond deze kwestie. Tot nu toe hebben ze £1,000 van hun £10,000 doel opgehaald.
Op het moment dat ze 33 was, had Lizzie Lowrie (nu 37) zes miskramen gehad. Ze was getrouwd met een dominee in opleiding en woonde in die tijd in Cambridge. Haar sociale omgeving was, zegt ze, “net een babyfabriek. Het was misschien wel de ergste omgeving voor iemand die geen kinderen kon krijgen.” Ze verstopte zich eens in een fietsenstalling om de andere domineesvrouwen en hun kinderen te ontlopen. “Mijn grootste nachtmerrie was om dat leven te hebben, geen moeder te zijn. Ik had me altijd voorgesteld dat ik kinderen zou hebben gekregen tegen de tijd dat ik 35 was, en naarmate de dag dichterbij kwam, had ik geen idee hoe ik het moest aanpakken. Ik wist niet hoe ik het zou overleven. Geen kinderen kunnen krijgen is de moeilijkste ervaring van mijn leven. Ik heb een lange weg afgelegd. Ik weet nu dat ik geen kind nodig heb om een doelgericht leven te leiden, maar de wens om een kind te krijgen – die gaat nooit weg. Ik schaam me er niet meer zo voor als in het begin.”
Lowrie en haar man hebben samen met een ander kinderloos stel een blog opgezet, Saltwater and Honey, omdat “er online zoveel te vinden is over de ervaringen van mensen, maar de meerderheid is echt niet behulpzaam. Mensen delen hun verhaal meestal alleen als het een happy end heeft. Als je geen goede afloop hebt, moet je weten dat er iemand bij je is in die pijn.”
Dit jaar hielden zij en ds. Sonya Dorah in de kathedraal van Liverpool op de avond voor Moederdag een dienst voor mensen die, net als zij, geen biologische kinderen hadden kunnen krijgen. Dorah, die de liturgie schreef en nu drie geadopteerde kinderen heeft, liep chlamydia op toen ze op 17-jarige leeftijd werd verkracht, waardoor ze onvruchtbaar werd. Ze zegt over de dienst: “Het was een geweldige dag. Zoiets waarvan je denkt: waarom heeft dit niet altijd bestaan? Waarom zijn kinderloze mensen nooit erkend? Er waren ongeveer 80 mensen in de kathedraal – mannen en vrouwen – en we denken erover om er nog meer te doen. Er zijn momenten in het jaar die bijzonder moeilijk zijn voor de onvrijwillige kinderlozen: Kerstmis, Valentijnsdag, de kinderen die weer naar school gaan aan het begin van het schooljaar. Er is ook een gevoel – dat volgens mij verkeerd is – dat je geen liefde kent als je geen kind hebt gehad. Ik ken andere dominees die kinderloos zijn en de baby niet vasthouden bij doopplechtigheden omdat dat te pijnlijk voor hen is.”
Er zijn vele tientallen redenen waarom mensen onvrijwillig kinderloos worden. Day heeft er enkele beschreven in haar post, Fifty Ways Not to Be a Mother, “maar ik zou gemakkelijk tot 100 kunnen gaan,” zegt ze – de lijst omvat “single zijn en niet in staat zijn om een geschikte relatie te vinden vanaf je midden dertigste” en “je eierstokken beschadigd hebben door chemotherapie”. Het is de meest bezochte pagina op haar site, naast advies over hoe te reageren op de vraag “Heb je kinderen?” en de bijna komisch ongepaste reacties die kinderloosheid bij andere mensen kan oproepen: “Alles gebeurt met een reden,” staat in de Top 5, hoewel Lowrie’s lerares Spaans die overtrof toen “ze op Facebook aanbood een baby voor me te dragen”.
Het valt op, in de commentaarsectie van Day’s blog, hoe vaak het moeders zijn, en niet vaders of andere kinderloze vrouwen, die het meest overstuur of aanstootgevend zijn voor mensen die geen kinderen hebben kunnen krijgen. “Het moederschap is bijna als een afgod die aanbeden wordt,” zegt Lowrie. “Veel vrouwen die geen kinderen kunnen krijgen, merken dat hun relaties met vriendinnen en hun moeders er echt onder lijden. Kinderloos zijn is een zeer complexe vorm van rouw. Van dag tot dag, is het nog steeds pijnlijk. De wens om een kind te krijgen is er nog steeds. Ik heb vrienden met wie ik niet meer close ben omdat ze alleen maar praten over kinderen of moeder zijn.” Ze probeert hen zover te krijgen dat ze ook de andere aspecten van hun leven omarmen, want als ze dat niet doen, wat zegt dat dan over hen of over haar? “Een moeder is toch meer dan iemand die kinderen heeft? En ik ben meer dan iemand die geen kinderen heeft.”
{{topLeft}}
{{bottomLeft}}
{{topRight}}
{{bottomRight}}
{{/goalExceededMarkerPercentage}}
{{/ticker}}
{{heading}}
{{#paragraphs}}
{{.}}
{{/paragrafen}{highlightedText}}
- Delen op Facebook
- Delen op Twitter
- Delen via E-mail
- Delen op LinkedIn
- Delen op Pinterest
- Delen op WhatsApp
- Delen op Messenger