Een korte blik op de geschiedenis van de Roma in Europa, met inbegrip van waar ze vandaan komen, wat ze doen, hoe ze werden behandeld, of het OK is om ze “zigeuners” te noemen, en het verschil tussen Roma en Travellers.
Wie zijn Roma?
Het woord “Roma” betekent “man” en verwijst naar veel verschillende subgroepen, waaronder Kalderash in Zuidoost-Europa; Romanichals in Engeland; Sinti in Duitsland, Italië en Frankrijk; Kalé in Wales, Finland, Spanje en Portugal; en Gitano uit Spanje, evenals vele anderen. Roma identificeren zich verschillend op basis van hun geschiedenis, taal en beroep, maar toch hebben de verschillende groepen veel met elkaar gemeen. De Roma hebben een gemeenschappelijke taal, het Rromanës, die verschillende dialecten kent.
Waar komen de Roma vandaan?
Historici denken dat de voorouders van de Roma eerst vanuit Noord-India, via het huidige Iran, Armenië en Turkije in Europa aankwamen. Vanaf de 9e eeuw verspreidden zij zich geleidelijk over heel Europa.
Wat deden de Roma?
Traditioneel trokken zij van plaats naar plaats, hoewel de meerderheid van de Roma nu “sedentair” is (op één plaats gevestigd). Onder hen bevonden zich ambachtslieden (bijvoorbeeld hout- en koperbewerkers), landarbeiders, smeden, musici, waarzeggers en entertainers. In het begin werden ze verwelkomd vanwege hun vaardigheden, maar regeringen en de kerk begonnen hen al snel te zien als verdachte buitenstaanders en ‘heidenen’.
Hoe werden ze behandeld?
In veel regio’s werden Roma gedwongen tot slavernij, een praktijk die tot in de 19e eeuw in Roemenië en elders werd voortgezet. Ook in Engeland, Zwitserland en Denemarken werden Roma in de middeleeuwen ter dood veroordeeld. Dit groeide later uit tot georganiseerde vervolging. Veel landen, waaronder Duitsland, Polen en Italië, gelastten de uitwijzing van alle Roma. In de jaren 1930 zagen de nazi’s in Duitsland de Roma als “raciaal inferieur” en zij vermoordden honderdduizenden van hen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog werden de Roma nog steeds gediscrimineerd en onderdrukt, vooral in de Sovjet-Unie. Tussen de jaren zeventig en negentig hebben Tsjechië en Slowakije ongeveer 90.000 Roma-vrouwen tegen hun wil gesteriliseerd.
Is het OK om Roma “zigeuners” te noemen?
In de meeste talen wordt “zigeuner” als beledigend beschouwd en door Roma-organisaties afgewezen. “Roma” is het juiste woord voor alle verwante groepen, ongeacht hun land van herkomst. Het werd de wereldwijd geaccepteerde term in 1971, toen vertegenwoordigers van de Roma-gemeenschappen een vlag, een volkslied en een internationale dag (8 april) goedkeurden. Er zijn echter enkele landen waar “zigeuner” of een equivalent door de betrokkenen wordt aanvaard.
Wat is het verschil tussen Roma en Travellers?
Travellers hebben een andere etniciteit dan Roma, en leven in landen in heel Europa, waaronder Frankrijk, Ierland en het Verenigd Koninkrijk. Zij houden er vaak een nomadische of semi-nomadische levensstijl op na, in tegenstelling tot de meeste Roma.
Hoeveel Roma zijn er?
Er is geen officiële of betrouwbare telling van de Roma-bevolking wereldwijd. In Europa zijn er tussen de 10 en 12 miljoen Roma. De meesten van hen – ongeveer twee derde – leven in Midden- en Oost-Europese landen, waar zij tussen 5 en 10% van de bevolking uitmaken. Er zijn ook aanzienlijke Roma-minderheden in West-Europa, vooral in Italië (ongeveer 150.000 Roma en woonwagenbewoners), Spanje (600.000-800.000), Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk (tot 300.000 in elk land).
Hoe is de situatie van de Roma in Europa vandaag?
Miljoenen Roma leven in geïsoleerde sloppenwijken, vaak zonder elektriciteit of stromend water, en hebben het moeilijk om de gezondheidszorg te krijgen die ze nodig hebben. Velen leven onder de dagelijkse dreiging van gedwongen uitzettingen, pesterijen door de politie en gewelddadige aanvallen. Roma-kinderen zijn ook vaak het slachtoffer van segregatie op school en krijgen minder goed onderwijs.
Welke gevolgen heeft dit?
Roma hebben meer gezondheidsproblemen, slechtere huisvesting en een lager alfabetiseringsniveau dan niet-Roma. In Midden- en Oost-Europa leven zij naar verwachting 10 jaar korter dan anderen. Ze verdienen gemiddeld ook minder en zijn vaker werkloos. Zonder goede banen kunnen ze zich geen fatsoenlijke huisvesting, goede gezondheidszorg of goed onderwijs voor hun kinderen veroorloven.
Waarom gebeurt dit?
Deze situatie is niet het onvermijdelijke gevolg van armoede. Ze is het gevolg van eeuwenlange vooroordelen en discriminatie door regeringen, instellingen en individuen. Samen hebben zij de overgrote meerderheid van de Roma naar de marge van de samenleving geduwd – en hen daar gehouden.
Wat kan ik eraan doen?
Amnesty International voert campagne om Roma in heel Europa tegen discriminatie te beschermen. Op dit moment richten we ons op het beëindigen van de discriminatie van Roma-kinderen op scholen in de Tsjechische Republiek – kom vandaag nog in actie.