Ze zijn de voorstelling van de overgang tussen leven en dood. Schepen zijn iconen met verbazingwekkende betekenissen. En ze onthullen de donkerste kant van onze overtuigingen…
Voertuigen naar het hiernamaals
Het is onvermijdelijk te denken dat de zielen van de doden in het verleden naar het hiernamaals gingen op mystieke schepen die verschenen en verdwenen bij het naderen van trieste gebeurtenissen. De oude Egyptenaren hadden een speciale cultus voor schepen en zij geloofden dat het alleen op een groot heilig schip mogelijk was om naar de Duat te gaan. De Duat is het hemelse gebied waar de zielen van de doden verbleven om door de goden te worden geoordeeld. De ruïnes van deze schepen werden gevonden aan de voet van verschillende piramiden in een perfecte staat van bewaring. Koning Arthur werd na zijn schijndood op een heilig schip naar de magische wereld van Avalon gedragen en ook voor de oude Grieken was het alleen mogelijk naar Hades te gaan door de rivier de Styx over te steken op een schip onder leiding van de veerman Charon. Voor de Vikingen was niets enger dan de verschijning aan de horizon van het schip Nagflar, het reusachtige schip gemaakt van de nagels van de doden dat het begin van Ragnarok aankondigde. Wanneer dit schip voltooid was, zouden de nakomelingen van de reus Muspell op de wereld neerdalen op zoek naar wraak.
Noah’s ark
In de christelijke mythologie verwijst het schip vooral naar de ark van Noach (uitvoerig beschreven in de Genesis) waarop Noach en zijn gezin samen met alle dieren en planten die zij konden redden, gered worden van de universele zondvloed. Volgens recente studies dateert het verhaal van de ark van Noach uit de meer oude perioden van het Klassieke Hebraïsme en is het blijkbaar een bewerking van het Babylonische verhaal Gilgamesj, waarin de symboliek van het schip als laatste redmiddel dat ons uit het water redt, wordt verbonden met die van de reis naar het hiernamaals. Gilgamesj maakt in feite een lange reis die hem tot aan de deuren van de hemel brengt waar hij Noach ontmoet die hem het geheim van de onsterfelijkheid vertelt.
Moderne symbologie
Andere “betekenissen” op het schip werden pas in de moderne tijd gecreëerd en zij vervingen de oude, waardoor ze een zuiver aardse en militaire uitleg kregen. Met de ontwikkeling van absolutistische koninkrijken in Noordwest-Europa en moderne marines (vooral Britse en Nederlandse) verandert de iconografie van het schip met het doel indruk te maken op de vijand en worden schepen voorgesteld als echte legers, klaar voor actie. Zij worden een zeevoertuig rijk aan symbolen en versieringen. Het schip wordt nu gezien als een verbazingwekkende creatie van menselijke intelligentie, en verschillende belangrijke schepen worden overal afgebeeld, zoals de Cutty Sark, die in staat was om in recordtijd de afstand tussen China en Groot-Brittannië af te leggen.
De Vliegende Hollander
Het verhaal van de Vliegende Hollander begint zich te verspreiden in het midden van de jaren ‘700 en het krijgt onmiddellijk de kenmerken van een “echt verhaal”. In feite is het vandaag de dag nog steeds moeilijk om werkelijkheid van fantasie te onderscheiden. Volgens één versie gaat de legende terug tot 1729, wanneer een Duits schip, de Vliegende Hollander genaamd, onder leiding van de boosaardige Vanderdecken, besluit naar Kaap de Goede Hoop te varen en daarbij op Eerste Kerstdag uitvaart (detail ook gebruikt door Herbert Melville in ‘Moby Dick’).
Het pad met de duivel
Kapitein Vanderdecken staat bekend als een ruwe en gewelddadige man die voor niets of niemand bang is. Bij het naderen van Kaap de Goede Hoop treft een storm het schip met hoge golven, harde wind en bliksem. Vanderdecken schreeuwt tegen God en roept de duivel aan, met de belofte dat als hij hem de Kaap laat passeren hij zijn ziel kan nemen. De duivel stemt toe, maar als hij komt om zijn ziel te nemen, vraagt de slimme kapitein nog een laatste wens, hij wil met hem schaken. Als de duivel wint kan hij zijn ziel nemen. De dobbelstenen zijn geladen, zodat Vanderecken de dag kan uitstellen waarop de duivel zijn ziel zal nemen. Het verhaal wil dat wie dat spookschip ziet, veroordeeld is tot ongelukkigheid, zijn hele leven lang. Dit verhaal was zo sterk en verankerd in de samenleving dat zelfs de toekomstige koning van Engeland George V tijdens zijn periode in het leger, bang was om dit schip te zien en zijn matrozen er altijd aan herinnerde hoefijzers mee te nemen op het schip omdat zij het enige waren dat deze vloek kon afweren (het wordt vandaag de dag nog steeds gebruikt).
De Mary Celeste
Als het verhaal van de Vliegende Hollander kan worden beschouwd als een reusachtige en super-iconografische zeelegende, kan het verhaal van Mary Celeste dat niet. het is bron het prototype van het vervloekte schip, Mary Celeste werd in 1860 in Nova Scotia te water gelaten met de naam Amazon. In de loop der jaren veranderde het verschillende keren van eigenaar. De eerste kapitein stierf aan longontsteking. De tweede voer, tijdens de tewaterlatingsceremonie, te dicht langs een visdam en beschadigde de romp ernstig. Tijdens de reparatiewerkzaamheden ontplofte er brand aan boord. Het schip ging vervolgens over naar een derde eigenaar en zette koers naar Londen en vervolgens naar Parijs. In het Nauw van Calais botste het tegen een ander schip en zonk. Het werd gerepareerd en keerde met een vierde kapitein terug naar Canada, maar in 1867 strandde het en werd het weer verkocht. De nieuwe eigenaar repareerde het schip opnieuw en verkocht het al na 12 maanden. De Amazone veranderde van naam en nationaliteit en werd de Amerikaanse Mary Celeste met een nieuwe kapitein Benjamin Briggs.
Leegte rond de zee
Het vertrok in 1872 uit New York en ongeveer een maand later werd het gezien in de buurt van de Azoren-eilanden en Portugal, maar het was leeg. Het had geen bijzondere schade, het voedsel was in principe allemaal aanwezig, alles was waar het hoorde te zijn en zelfs de tafel van de kapitein was gedekt alsof hij spoedig zou terugkeren. Het logboek was open en de laatste aantekening dateerde van de ochtend van 25 november, toen het schip zes mijl van het eiland Santa Maria in de Azoren passeerde. Geen ongewoon commentaar, helemaal niets ongewoons. Het mysterie van Mary Celeste werd nooit opgelost en van de bemanning is nooit een spoor teruggevonden. Tijdens de volgende reizen bleef het schip problemen hebben tot het vastliep op de stranden van Haïti. De redenen zijn nooit opgehelderd. De vorm van het schip werd mettertijd het symbool van het vervloekte schip, alsof het iedereen in de moderne tijd eraan wilde herinneren dat schepen niet alleen worden gebruikt om de zee over te steken met goederen en passagiers, maar dat zij ook een schakel kunnen zijn tussen de wereld van de levenden en het hiernamaals. En dat is iets wat we ons vandaag de dag niet meer herinneren.
