Zoek 御 op in Wiktionary, het vrije woordenboek.
De bikago (verfraaiende) voorvoegsels o- (お〜) en go- (ご〜) (beide geschreven met het karakter 御 in kanji) zijn ere-voorvoegsels die worden toegepast op zelfstandige naamwoorden en in sommige contexten op werkwoorden. In het algemeen gaat go- (de on’yomi) vooraf aan Sino-Japanse woorden (dat wil zeggen, woorden ontleend aan het Chinees of gemaakt van Sino-Japanse elementen), terwijl o- (de kun’yomi) voorafgaat aan inheems-Japanse woorden. Er zijn echter vele uitzonderingen waar het o- voorvoegsel wordt gebruikt voor Sino-Japanse woorden, waaronder お茶 o-cha “thee”, お大事に o-daiji-ni “beterschap”, お電話 o-denwa “telefoon”, お稽古 o-keiko “praktijk”, お宅 o-taku “huis/jij”, en vele andere. Er is ook één veel voorkomende uitzondering voor het go-voorvoegsel, ごゆっくり go-yukkuri “langzaam”, waarbij het hoofdwoord duidelijk niet van Chinese oorsprong is.
De voorvoegsels worden voor twee doeleinden gebruikt: om respectvol te spreken over de familie, bezittingen, of acties van een vreemdeling of sociale superieur (als onderdeel van 尊敬語, sonkeigo); of om op een algemeen verfijnde of beleefde manier te spreken (敬語 keigo in het algemeen, specifiek 美化語, bikago).
Voorvoegsel gebruikEdit
Hoewel deze ere-voorvoegsels vaak in het Engels vertaald worden als “honorable” (“o-denwa,” bijvoorbeeld, zou gegeven worden als “de eervolle telefoon”) is deze vertaling onhandig en kan het ware gevoel van hun gebruik in het Japans niet overbrengen. Deze voorvoegsels zijn in wezen onvertaalbaar, maar het gebruik ervan duidt op een beleefd respect voor het genoemde voorwerp of de persoon tegen wie of waarover men spreekt. Een kortere vertaling is “dear”-bijvoorbeeld o-ko-san, お子さん, wordt idiomatisch vertaald als “je lieve kind”-en een soortgelijk gevoel wordt uitgedrukt in Engelse uitdrukkingen als “Would you care for a spot of tea?” of “Would you care for a little tea?” (in tegenstelling tot het gewone “Would you like some tea?”).
Zoals bij erewoordvormen en titels worden erevoorvoegsels gebruikt wanneer men verwijst naar of spreekt met een sociale superieur, of wanneer men spreekt over de daden of bezittingen van een superieur, maar gewoonlijk niet wanneer men verwijst naar zichzelf of de eigen daden of bezittingen, of die van de eigen in-group.
Bij voorbeeld, wanneer men verwijst naar zijn eigen bestelling in een restaurant, zou men chūmon gebruiken, maar wanneer men verwijst naar de bestelling van een klant, zou het restaurantpersoneel go-chūmon gebruiken. Op dezelfde manier betekent kazoku “mijn familie”, terwijl go-kazoku “uw familie” betekent (of, in het algemeen, de familie van iemand anders).
Er zijn enkele woorden die vaak of altijd deze voorvoegsels hebben, ongeacht wie er spreekt en tegen wie; dit zijn vaak gewone voorwerpen die een bijzondere culturele betekenis kunnen hebben, zoals thee (o-cha) en rijst (go-han). Het woord meshi, het Japanse equivalent van het Sino-Japanse go-han, wordt als ruw en mannelijk beschouwd (男性語). Het erewoord o- wordt soms ook toegevoegd aan werkwoordstammen (連用形, ren’yōkei, continuatieve vorm, -masu stam-zie stamvormen) van inheemse werkwoorden (vandaar inheemse o-) om te verwijzen naar een specifiek item geassocieerd met het werkwoord, zoals in oshibori (お絞り、絞る) “hete handdoek”, en onigiri/omusubi (お握り、握る en お結び、結ぶ) “rijstbal”.
In zeldzame gevallen zijn zowel een grondvorm als een erewoord in gebruik met verschillende lezingen. Een opmerkelijk voorbeeld is 利益 ri-eki “voordeel, winst (b.v., zaken)” en 御利益 go-ri-yaku “goddelijke gunst, genade”; gewoon ri-yaku wordt soms gebruikt, maar go-ri-eki meestal niet. De eerste, een alledaagse term, gebruikt de gebruikelijke kan-on lezing, terwijl de latere, een gespecialiseerde religieuze term, de oudere go-on lezing gebruikt.
Eerzuchtige voorvoegsels kunnen worden gebruikt voor andere items, mogelijk voor een komisch of sarcastisch effect (bijvoorbeeld, o-kokakōra, “eervolle Coca-Cola”). Overmatig gebruik van ere-voorvoegsels kan worden opgevat als pretentieus of aanmatigend, en net als bij andere beleefdheidsvormen worden ze meer gebruikt door vrouwen dan door mannen.
In de theeceremonie krijgen gewone ingrediënten en apparatuur altijd het erewoord o- of go-, waaronder water (o-mizu), heet water (o-yu), en theekommen (o-chawan). Deze termen worden echter ook vaak in het dagelijks leven gehoord.
Buitenlandse leenwoorden (gairaigo, behalve die uit het Chinees; zie boven) krijgen zelden het ereteken o-, maar als ze het ereteken o- krijgen lijkt het ereteken go- te worden verkozen boven o-. Voorbeelden zijn o-bīru (bīru: bier), dat soms in restaurants te horen is, o-kādo (kādo: kaart, als in creditcard of puntenkaart), dat vaak in supermarkten en warenhuizen te horen is, en o-sōsu (sōsu: saus).
WerkwoordenEdit
Voor werkwoorden kan een respectvol verzoek – of liever een beleefd bevel – gericht aan een groep worden gevormd door 御〜 te gebruiken, gevolgd door de masu-stam (連用形), gevolgd door kudasai (下さい, alstublieft). Voor Chinese werkwoorden (kango + suru) wordt het voorvoegsel meestal uitgesproken als go-, terwijl voor autochtone Japanse werkwoorden het voorvoegsel wordt uitgesproken als o-. Dit wordt over het algemeen in kana geschreven. Het meest gehoorde gebruik is go-chūi-kudasai (ご注意ください, wees alstublieft voorzichtig) (Chinees werkwoord), dat alom wordt gebruikt in opgenomen aankondigingen in Japan (roltrappen, treinen en metro’s, draaiende vrachtwagens), maar ook andere werkwoorden worden veelvuldig gebruikt, zoals o-suwari-kudasai (お座りください, ga alstublieft zitten) (Japans werkwoord).
Het respectvolle voorvoegsel kan ook worden gebruikt in erewerkwoorden, wanneer men spreekt over een meerdere, in welk geval het wordt gevormd door o-, gevolgd door de masu-stam, gevolgd door -ni-naru (〜になる) (naar behoren vervoegd), zoals in o-kaeri-ni-narimashita (お帰りになりました, ging naar huis).
VrouwennamenEdit
O- werd ook vaak gebruikt als een ere-voorvoegsel voor vrouwelijke voornamen in het vooroorlogse Japan, met name in combinatie met het laten vallen van veel voorkomende achtervoegsels zoals -ko (子, letterlijk “kind”). Bijvoorbeeld, Hanako (花子) zou O-hana (お花) worden genoemd, Harumi (春美) zou O-haru (お春) worden, Yuki (雪) zou O-yuki (お雪) worden, enzovoort. Dit was een minder beleefd eerbetoon dan “san”. Bijvoorbeeld, een vrouwelijke bediende met de naam Kikuko zou O-kiku worden genoemd in plaats van Kikuko-san. Dit gebruik is verdwenen in het huidige Japans, en is vervangen door het gebruik van het verkleinende achtervoegsel -chan (te vergelijken met mannelijk -kun), zoals in Aki-chan voor Akiko.
Zeldzame vormenEdit
Er is ook een zeldzamer voorvoegsel mi- (kun’yomi), dat meestal wordt gebruikt in woorden die verband houden met goden en de keizer, zoals mi-koshi (御輿, “draagbaar heiligdom” in Shinto) en mi-na (御名, “de heilige naam” in het christendom). In deze context wordt het echter vaak vervangen door 神 (“god”, ook uitgesproken als mi-), en dan kan nog een 御 (uitgesproken als お-, o-) worden toegevoegd, zoals in 御神輿 (o-mi-koshi). Soms is de lezing dubbelzinnig – 御霊屋 “mausoleum” kan bijvoorbeeld worden uitgesproken als mi-tama-ya of o-tama-ya. Wanneer het wordt uitgesproken als mi-, wordt het voorvoegsel meestal in kanji geschreven (in tegenstelling tot o- en go-, die heel vaak hiragana zijn), maar in sommige gevallen wordt het in hiragana geschreven, met als opmerkelijk voorbeeld mi-hotoke (御仏, “Heer Boeddha”) dat vaak als み仏 wordt geschreven, deels om verwarring met de onjuiste lezing *go-butsu te voorkomen.
Het honorific voorvoegsel valt over het algemeen niet in het midden. In samenstellingen, waar het honorific in het midden zou vallen, wordt het honorific bijna altijd weggelaten. Bijvoorbeeld, お茶／御茶 o-cha “thee”, maar 麦茶 mugi-cha “gersthee”, niet ×麦お茶／麦御茶 *mugi-o-cha. Er zijn echter uitzonderingen, zoals 乾御門 inui-go-mon “noordwestelijke poort (naar keizerlijk paleis)”; merk op dat 乾門 inui-mon “noordwestelijke poort (in het algemeen)” ook wordt gebruikt.
Zelden wordt 御 in plaats daarvan als ere-suffix gebruikt, met name in 甥御 oigo “uw neef” en 姪御 meigo “uw nichtje”.
Het teken 御 heeft nog andere lezingen, met name on (kun’yomi) en gyo (on’yomi), zoals te zien in on-sha (御社, uw bedrijf, letterlijk “eerbaar bedrijf”) en gyo-en (御苑, keizerlijke tuin, letterlijk “eerbare tuin”), maar deze zijn niet productief (ze worden niet gebruikt om nieuwe woorden te vormen, maar alleen in bestaande woorden).
Een ander voorvoegsel, uitgesproken als o- （お〜） en kan verward worden met 御〜 wanneer het in hiragana wordt geschreven, is 阿〜 o-, dat ook een affectieve connotatie heeft, maar een aparte term is en niet productief. Het werd vroeger gebruikt als vertedering voor vrouwennamen, en is tegenwoordig het meest opvallend in 阿多福／阿亀 (o-ta-fuku, o-kame, “vrouw met een maangezicht, huiselijke vrouw”), die vaak worden geschreven als お多福／お亀, wat (gedeeltelijk) kan worden verward met hiragana-vormen van ×御多福／×御亀. Het teken 阿 wordt vaker uitgesproken als a, en vooral gebruikt in woorden en namen uit het Sanskriet, zoals de a in de lettergreep “aum”, vandaar onbekend in dit gebruik, waardoor verwarring kan ontstaan.
In één geval kan een drievoudig erevoorvoegsel worden gebruikt, namelijk in het woord o-mi-o-tsuke, een beleefde term voor miso-soep, die gewoonlijk miso-shiru wordt genoemd (味噌汁, miso-soep). Dit kan in kanji op meerdere manieren gespeld worden, o.a. (御御御汁, eervolle-honorabele soep), maar ook als (御味御汁, eervolle smaak eervolle soep) (味 = mi, smaak), en de spelling 御御〜 kan worden beschouwd als ateji, een woordspeling op 御 en 味 die beide de lezing mi hebben.