Dit is een voortzetting van het onderwerp dat op 17 juli 2019 voorzichtig werd aangesneden. Aangezien de commentaren ondersteunend waren, ga ik in dezelfde trant verder. Misschien moet eerst worden vermeld dat de grens tussen taalstudie en de studie van geschiedenis, gebruiken en rituelen soms dun is. Zo was er bijvoorbeeld (misschien nog steeds) de Brits-Engelse uitdrukking to hang out the broom. Het betekende “gasten uitnodigen in afwezigheid van de echtgenote”, terwijl in andere situaties dezelfde uitdrukking verwees naar de wens van een werkend meisje om te trouwen. (Zie het bericht van 10 februari 2016 hierover.) Hier is voor de taalkundige niets te doen: alle woorden zijn duidelijk, en de betekenis is bekend. Men moet ontdekken waarom de gewoonte om de bezem uit te hangen zulke onverwachte dingen aanduidde. Dit is wat zogenaamde antiquaren proberen te doen. In feite zijn de meeste idiomen, tenzij ze onbegrijpelijke woorden bevatten zoals brunt en lurch, van dit type.
Kijk eens naar de uitdrukking blue plate lunch(eon). Wikipedia heeft er een artikel over, maar ik kan iets toevoegen aan wat er staat. Blue plate special verwees eerst naar een laaggeprijsde maaltijd die meestal dagelijks veranderde. De naam “zou wel eens afkomstig kunnen zijn van het te populaire ‘wilgenpatroon’ van het servies”. (Al mijn citaten zijn ontleend aan Notes and Queries en American Notes and Queries). Het blijft enigszins onduidelijk “wanneer ontwerpers de theoretisch uitstekende, maar feitelijk storende praktijk introduceerden om een groot lunchbord in compartimenten te verdelen.”
Een correspondent, die in 1945 een brief naar ANQ stuurde, schreef dat de bron van deze uitdrukking wellicht te vinden is in de beschrijving van Forefathers’ Day, een traditie in New England die voor het eerst in december 1798 in ere werd gehouden. Later werd het gebruikelijk te eten van grote blauwe borden, speciaal gemaakt door Enoch Wood & Sons of Staffordshire. Men kan zien dat we hier, net als in het geval van het uithangen van de bezem, te maken hebben met een gewoonte. Toch zijn beide zinnen inderdaad idiomen, omdat de kennis van hun componenten een buitenstaander niet zal helpen om het geheel te begrijpen.
Vele jaren geleden huurden we een hut in het noorden van Minnesota. De eigenaar was een klusjesman die een zaak had met de naam “Laat George het doen.” Zijn naam was inderdaad George, en ik vond het bord ingenieus en slim. Pas veel later kwam ik erachter dat de uitdrukking “Laat George het doen” betekent “Laat iemand anders dit werk doen”. Ik zal nu een deel van de brief van de New York Public Library weergeven, gericht aan Notes and Queries in 1923. De uitdrukking “is in de laatste tien of twaalf jaar in Amerika gangbaar geworden. Vooral tijdens de oorlog was hij in algemeen gebruik. Wij willen graag weten of er enige grond is voor de bewering dat deze uitdrukking van Engelse oorsprong is. Wij weten dat de Fransen al eeuwenlang een zeer vergelijkbare uitdrukking gebruiken, “Laissez faire à George, il est home d’âge” , die zij terugvoeren tot Lodewijk XII. Is een dergelijke uitdrukking in Engeland gebruikt, en zo ja, is er een verklaring voor de oorsprong bekend bij u of uw lezers?”
De vraag is nooit beantwoord. De OED vond de eerste vermelding van de uitdrukking in druk in 1909. Dat is precies de datum die de briefschrijver in gedachten had. Overigens, toen ik werkte aan mijn toekomstige woordenboek van idiomen, heb ik een lijst gemaakt van vragen in Notes and Queries die geen antwoord hebben opgeleverd. De lijst is leerzaam. Ik heb nog steeds geen idee of Let George do it een Amerikanisme is of dat het alleen op Amerikaanse bodem is opgebloeid (zo ja, waarom zo laat?), en wat het te maken heeft met zijn Franse analogon. Het komt niet voor in Engelse woordenboeken van bekende citaten. Op het Internet kan men enige informatieve correspondentie vinden over de oorsprong van de uitdrukking. Maar de gezochte etymologie is zoek. Misschien weten sommige van onze lezers iets over deze zaak. Hun suggesties zijn welkom.
Als ik me niet vergis, staan de volgende twee zinnen niet in de OED. Zoals ik in een publicatie uit 1909 las, “wordt de Amerikaanse uitdrukking seven by nine over het algemeen toegepast op een lach of glimlach van meer dan gewoonlijk goedaardige breedte, alsof daarmee de lengte en breedte ervan wordt bedoeld en tegelijkertijd wordt gespeeld met het woord goedaardig.” (Is de verwijzing naar goedaardig een voorbeeld van volkse etymologie?) Ik zou willen wijzen op een probleem met woorden en uitdrukkingen die in woordenboeken Amerikaans worden genoemd. Zij wekken de indruk dat alle Engelssprekenden in de Verenigde Staten ze kennen. Toch is deze term een val waarin onoplettende buitenlanders die “echt Amerikaans” uit boeken proberen te leren, vaak trappen. Zij gebruiken dergelijke woorden en idiomen en beseffen niet dat zij misschien op een stukje plaatselijk of vergeten gebruik of slang zijn gestuit. Nu, meer dan een halve eeuw na het radioprogramma “Let George do it,” herkennen jongeren bijvoorbeeld zelden de collocatie.
In ieder geval bestond aan het begin van de twintigste eeuw de Amerikaanse uitdrukking a seven by nine politician. Hier volgt een commentaar van een Connecticut Yankee, als ik Mark Twain mag plagiëren. De uitdrukking zou van toepassing zijn op een man “met te beperkte capaciteiten, kracht of vooruitzichten om veel te kunnen snijden. verwijst naar de ouderwetse vensterruiten, van voor de tijd toen glas dat de hele of de helft van de vleugel vulde gebruikelijk was; deze waren ‘zeven bij negen’ in honderdduizenden boerderij- of dorpshuizen…. Het dichtstbijzijnde synoniem is ‘pinda’-politicus, d.w.z. dat het dezelfde relatie heeft met grote politieke ideeën en plannen als een pindaverkoper of pindasmokkelaar met pinda’s en geroosterde kastanjes in een handkar heeft met grote handelsactiviteiten. Geen van beide benamingen impliceert een lage positie of belang: alleen de kleinzieligheid van de onderwerpen die het hoofdbestanddeel kunnen vormen van de activiteiten …. Vergelijkbare namen zijn ’twee-cent’ of ’twee-voor-een-cent’ (‘ha-penny’ komt er net tussen) of huckleberry (‘whortleberry’) politicus: de laatste heeft dezelfde implicatie als ‘pinda’-iemand leurt met huckleberry’s per kwart.”
Wat een rijke vertoning van gedateerde slang! Pinda’s doen het niet al te best in het Amerikaans Engels: goedkope betalingen zijn “just peanuts,” en pindapolitiek, dat wil zeggen “kleinzielige politiek” (vaak met verwijzing naar corruptie) is een uitdrukking die men nog steeds hoort rondzingen. De hierboven geciteerde uitleg kan heel goed kloppen, maar ik merk met enig onbehagen op dat zeven en negen de favorieten zijn van talloze idiomen en folklore, en hier komen ze voor in wat honderd jaar geleden, en in een heel andere context, bekend stond als entente cordiale. Zie de berichten voor 6 april 2016 en 19 juni 2019. Heeft de fase zeven bij negen werkelijk een vaststelbare grondslag in de werkelijkheid, of is het gebruik van zeven en negen daarin even mysterieus als in negen kleermakers maken een man en zevenlaarzen?
Het onopgeloste raadsel van de uitdrukking let George do it again herinnert ons aan het feit dat veel typisch Amerikaanse woorden en uitdrukkingen in Engeland zijn bedacht, daar in onbruik zijn geraakt, maar in de Nieuwe Wereld zijn blijven voortbestaan. Daarom is de definitie van een amerikanisme vaak dubbelzinnig. Vergelijk wat ik in 15 april 2015 over het idioom schreef om tot de kern van de zaak te komen.
Ik herhaal graag dat ik, als mijn bespreking van Amerikaanse idiomen belangstelling wekt, in de naaste toekomst misschien nog eens zo’n essay zal schrijven.
Feature image credit: Daderot, public domain via Wikimedia Commons.