Gele koorts mag dan zeldzaam zijn voor bezoekers aan noordelijke landen, waaronder de Verenigde Staten, het wordt overgebracht door besmette muggen, dus voorzichtigheid is altijd geboden. Bij de meeste mensen zullen er weinig tot geen symptomen van de ziekte zijn. Slechts weinigen zullen ernstige problemen krijgen, waaronder mogelijk multi-orgaanfalen. De behandeling is uitsluitend gebaseerd op de symptomen, wat betekent dat er geen genezing is, maar alleen palliatieve en symptomatische behandelingen. Daarom is preventie bijzonder belangrijk.
Wat is gele koorts?
Gele koorts wordt veroorzaakt door een virus en is ook bekend als de gele pest of gele jak. Het dankt al zijn namen aan de geelzucht (door leverbeschadiging) die in gevorderde gevallen optreedt, waardoor de huid en de ogen geel worden. Het gele-koortsvirus is een RNA-virus van het geslacht Flavivirus, waartoe ook het West-Nijlvirus en de knokkelkoorts behoren. Het is een van de virale hemorragische koortsen, zo genoemd omdat ze tot koorts en bloedingen kunnen leiden. Er zijn vier soorten gele koorts, twee in Afrika en twee in Zuid-Amerika, maar slechts drie daarvan hebben uitbraken veroorzaakt. Tot de helft van de mensen die ernstig ziek worden van gele koorts, sterft ongeveer 10-14 dagen later. De rest herstelt volledig of bijna volledig.
Waar komt gele koorts vandaan?
Hoewel de oorsprong van de ziekte waarschijnlijk in Afrika ligt, vond de eerste bekende uitbraak plaats in Barbados in 1647. Gele koorts komt over het algemeen voor in tropische en subtropische gebieden, maar vooral in Zuid-Amerika en Afrika. De ziekte kwam ook voor in het zuiden van de Verenigde Staten, maar dat was meestal in oorlogstijd. In feite had gele koorts gemakkelijk de Spaans-Amerikaanse oorlog kunnen beslissen, aangezien het aan beide zijden veel troepen verwoestte. Minder dan een kwart van de Spaanse troepen in Cuba was gezond genoeg om te vechten tegen de tijd dat de Amerikanen arriveerden. Walter Reed ontdekte voor het eerst dat de ziekte werd overgebracht via de beet van een mug toen hij gele koorts bestudeerde net buiten Havana aan het eind van het conflict, dat was rond de eeuwwisseling van de 20e eeuw. Max Theiler ontwikkelde het eerste vaccin voor de ziekte in 1937.
Hoe wordt gele koorts overgebracht?
Gele koorts wordt op mensen overgebracht door muggen. De zogenaamde “gele-koortsmug” Aedes aegypti is de belangrijkste vector voor gele koorts. De ziekte heeft zich echter ook verspreid via verschillende andere soorten muggen, waaronder de tijgermug. Het virus komt in de vrouwtjesmuggen terecht wanneer zij zich voeden met besmette primaten. Het virus kan zich dan in het insect vermenigvuldigen en uiteindelijk de bloedbaan en vervolgens het speeksel bereiken. Vrouwtjesmuggen injecteren het geïnfecteerde speeksel bij toekomstige slachtoffers en brengen zo het virus in hun bloedbaan. In sommige gevallen wordt het virus door een moedermug overgedragen op haar eitjes. Het gele-koortsvirus kent drie transmissiecycli: jungle (sylvatic), intermediair (savanne), en stedelijk.
Wat zijn de symptomen van gele koorts?
Gele koorts begint na een incubatietijd van 3 – 6 dagen. De symptomen van gele koorts zijn zeer uiteenlopend. De meeste slachtoffers hebben zeer milde symptomen of helemaal geen symptomen. Anderen vertonen koorts, pijn, hoofdpijn, misselijkheid, braken en vermoeidheid. Ongeveer 85% van de gevallen verdwijnt na 3 tot 4 dagen zonder verdere ontwikkeling van de ziekte. In 15% van de gevallen gaat de ziekte echter enkele uren tot enkele dagen in remissie. Daarna zal de ziekte nog verder voortschrijden en symptomen veroorzaken zoals hogere koorts, geelzucht, bloedingen in de ogen en de mond, toevallen, coma en zelfs orgaanfalen. Ernstig zieke mensen braken ook vaak bloed uit als gevolg van bloedingen in het maagdarmkanaal, vandaar de Spaanse naam voor gele koorts, vomito negro (“zwart braaksel”). Tot de helft van de mensen die overgaan tot de zogenaamde “toxische fase” van gele koorts zal overlijden. Het overleven van gele-koortsinfecties zorgt voor levenslange immuniteit.
Wat is het gele-koortsvaccin?
Het gele-koortsvaccin is een eenmalige dosis levend, verzwakt vaccin dat via een subcutane (of intramusculaire) injectie wordt toegediend. Het bevat de 17D-stam van gele koorts en wordt daarom het 17D-vaccin genoemd. De ontwikkeling van het vaccin, dat in de jaren 1950 commercieel beschikbaar kwam, is te danken aan Max Theiler. Het vaccin wordt als zeer veilig beschouwd en biedt 90% van de mensen onmiddellijke, meetbare immuniteit. Boosters voor de gele-koortsvaccinatie worden om de tien jaar voorgesteld, maar de Wereldgezondheidsorganisatie stelt dat één enkele dosis voldoende is voor levenslange immuniteit. Het vaccin wordt aanbevolen voor personen van negen maanden of ouder die wonen in of reizen naar een land waar gele koorts veel voorkomt of waar gele koorts vaccinaties verplicht zijn.
Wat zijn de bijwerkingen van het gele koorts vaccin?
De meeste mensen die bijwerkingen ondervinden van het gele koorts vaccin zullen milde symptomen ondervinden, zoals lage koorts, spierpijn en hoofdpijn. De meeste bijwerkingen zijn het gevolg van een allergische reactie op de eieren waarin het vaccin wordt gekweekt. Personen met een allergie kunnen anafylaxie of andere, mildere allergische reacties vertonen. Aan gele koorts gerelateerde neurologische aandoeningen, aan gele koorts gerelateerde viscerotrope aandoeningen, alsmede encefalitis zijn eveneens mogelijke bijwerkingen. Alle ernstige reacties zijn zeer zeldzaam.
Wie moet het gele koorts vaccin niet krijgen?
Er is over het algemeen geen reden om het gele koorts vaccin te krijgen als een persoon niet in een getroffen gebied woont en/of niet van plan is om naar een gebied te reizen. Het vaccin mag nooit worden gegeven aan zuigelingen van zes maanden en jonger, mensen met primaire immunodeficiënties, symptomatische HIV-infectiepatiënten, mensen die immunosuppressieve en/of immunomodulerende behandelingen ondergaan, ontvangers van transplantaties, mensen met kwaadaardige gezwellen. Extra voorzichtigheid is geboden bij het vaccineren van ouderen, asymptomatische HIV-patiënten, zuigelingen van zes tot acht maanden oud en zwangere/borstvoedende moeders.