Hoe voorkom je dat je hersenen krimpen

Zelfs als je kerngezond lijkt, verlies je misschien wel 0,4% van je hersenmassa per jaar.1,2 De snelheid waarmee je hersenen krimpen neemt toe met de leeftijd en is een belangrijke factor in vroege cognitieve achteruitgang en vroegtijdig overlijden.2-7

Studies tonen aan dat oudere volwassenen met aanzienlijke hersenkrimp veel meer kans hebben op cognitieve stoornissen en bewegingsstoornissen dan mensen van vergelijkbare leeftijd met een normale hersenomvang. Ze hebben ook een verhoogd risico op vasculaire dood en ischemische beroerte.4,8-10

Daarnaast is atrofie van specifieke hersengebieden in verband gebracht met een verscheidenheid aan cognitieve, gedragsmatige en geestelijke gezondheidsproblemen. Krimp van de temporale kwabben, bijvoorbeeld, is geassocieerd met een 181% toename van het risico op depressie.7

Het meest alarmerend is misschien wel dat hersenkrimp het risico op vroegtijdig overlijden sterk verhoogt:

• Jongere mensen met een algehele hersenkrimp hebben maar liefst 70% meer kans om te sterven,5
• In een studie bij mensen van 85 jaar is atrofie van de temporale kwab geassocieerd met een 60% hoger sterfterisico,2
• Een ernstige atrofie van de frontale kwab (achter het voorhoofd) verhoogt het risico om te overlijden met 30%.2

De hersenen krimpen ook van binnenuit, wat leidt tot vergroting van de met vloeistof gevulde ventrikels, of holle ruimten aan de binnenkant van de hersenen; deze krimp heeft op zichzelf een bescheiden effect op vroegtijdig overlijden.2

Hoewel het krimpen van de hersenen progressief is, gelooft een groeiend aantal neurowetenschappers dat het krimpen van de hersenen kan worden vertraagd of zelfs teruggedraaid.11-13 In dit artikel zullen we met u delen hoe veranderingen in levensstijl en de juiste suppletie deze verwoestende oorzaak van cognitieve achteruitgang en vroegtijdige dood kunnen helpen voorkomen.

Hersenkrimp is niet onvermijdelijk

Zoals zovele van de symptomen van veroudering, werd hersenkrimp lang gedacht dat het gewoon een onvermijdelijk gevolg van het ouder worden was. We leren echter dat hersenatrofie in geen geval onvermijdelijk is. Een groot aantal aandoeningen – van hart- en vaatziekten en diabetes tot slaap- en angststoornissen en leefstijlkeuzes – zijn in verband gebracht met het krimpen van de hersenen. Aangezien veel van deze aandoeningen omkeerbaar zijn of op zijn minst te voorkomen, is het belangrijk om hun invloed op hersenkrimp, cognitie en levensduur te begrijpen.

Het verband tussen hart- en vaatziekten en hersenkrimp

Hoewel we er niet vaak over horen, is er een sterk verband tussen hart- en vaatziekten en hersenkrimp.

Het meest voor de hand liggende verband is wellicht dat tussen bloedvataandoeningen (atherosclerose) en hersenvolume. Atherosclerose treedt op wanneer plaque zich ophoopt in uw slagaders en de bloedstroom door het lichaam beperkt. Hoewel we meestal denken aan het negatieve effect van atherosclerose op het hart, kan het effect op uw hersenen net zo verwoestend zijn.

Wanneer de bloedtoevoer naar de hersenen wordt beperkt, ontvangen uw hersenen minder zuurstof en minder voedingsstoffen, waardoor ze krimpen. Studies tonen aan dat mensen met een lagere bloedstroom naar de hersenen een kleiner totaal hersenvolume en een kleinere totale dikte van de cortex (de actieve oppervlaktelaag van de hersenen) hebben, wat resulteert in slechtere prestaties op tests van de cognitieve functie.14

Bovendien wordt een aandoening van de kransslagaders (de slagaders die de hartspier voeden) ook in verband gebracht met een kleiner hersenvolume. In vergelijking met gezonde controles hadden patiënten met coronaire hartziekte in verschillende delen van hun hersenen een aanzienlijk kleiner volume grijze stof.15 Dit is vooral belangrijk omdat grijze stof de oorsprong is van alle denk-, gevoels-, zintuiglijke en motorische functies.

De relatie tussen hart- en vaatziekten en hersenvolume werkt in beide richtingen: Bij mensen met een kleiner hersenvolume is een 58% hoger risico op overlijden door alle oorzaken vastgesteld, een 69% hoger risico op vasculair overlijden en een 96% hoger risico op een beroerte, vergeleken met mensen met een normaal hersenvolume.10

Verschillende andere risicofactoren die gewoonlijk geassocieerd worden met hart- en vaatziekten kunnen ook het krimpen van de hersenen voorspellen.Bijvoorbeeld, mensen die drager zijn van de ApoE4 genvariant hebben een aanzienlijk kleinere totale hersenomvang-met een specifieke afname in de hersengebieden die geheugen en emotie verwerken.16

Hoge niveaus van het aminozuur homocysteïne, een andere risicofactor die typisch wordt geassocieerd met hartaandoeningen, is nu ook in verband gebracht met het krimpen van de hersenen (onafhankelijk van de invloed ervan op hart- en vaatziekten).

Specifiek hebben studies aangetoond dat mensen met hoge niveaus van homocysteïne kleinere volumes grijze massa in de hersenen hebben en als gevolg daarvan slechtere scores halen op veel tests van cognitieve functie.17

Dit was vooral duidelijk in een onderzoek bij een groep mensen die onlangs een beroerte hadden gehad. De onderzoekers ontdekten dat degenen met de hoogste homocysteïnespiegels een enorm 8,8-voudig verhoogd risico op hersenkrimp hadden (vergeleken met degenen met de laagste).18 Andere studies hebben aangetoond dat hoe hoger het plasmaniveau van homocysteïne, hoe groter de mate van hersenatrofie en het risico op de ziekten van Parkinson en Alzheimer.19-22

Een tekort aan B-vitamines is ook in verband gebracht met hersenkrimp. Dat is logisch, want een tekort aan vitamine B6, B12 en foliumzuur kan leiden tot een verhoogd homocysteïnegehalte. Dit komt doordat deze vitamines een rol spelen bij het omzetten van homocysteïne in een belangrijke eiwitbouwsteen en wanneer er een tekort is aan B-vitamines, verloopt dat omzettingsproces niet zo efficiënt, waardoor het homocysteïnegehalte stijgt.13,23

Er is bijvoorbeeld een nauw verband gevonden tussen een laag foliumzuurgehalte en ernstige atrofie van de grijze massa en atrofie van de hippocampus, een belangrijk geheugenverwerkend centrum in de hersenen.24,25 Ook is aangetoond dat mensen met een laag vitamine B12-gehalte progressieve hersenatrofie hebben, waarbij het verlies van hersenvolume 517% groter is dan bij mensen met een hoger gehalte.13,26

Opmerkelijk is dat is gebleken dat het krimpen van de hersenen als gevolg van hoge homocysteïnegehalten een kritisch niveau moet bereiken voordat cognitieve achteruitgang optreedt.21 Dit is een ander voorbeeld van de “therapeutische window of opportunity” waarin het krimpen van de hersenen kan worden voorkomen door adequate suppletie, zoals we later zullen zien.27

Het verband tussen diabetes en hersenkrimp

Diabetes staat erom bekend dat het problemen veroorzaakt met het perifere zenuwstelsel,28 wat leidt tot aandoeningen zoals pijnlijke diabetische neuropathie en blindheid veroorzakende diabetische retinopathie. Nieuwe bevindingen suggereren dat hoge bloedsuikerspiegels en de geavanceerde glycatie-eindproducten (AGE’s) die zij produceren ook schade veroorzaken aan het centrale zenuwstelsel, met name neurodegeneratie en hersenatrofie.29-31

Studies hebben aangetoond dat, in vergelijking met niet-diabetische mensen van vergelijkbare leeftijd, diabetici een gemiddeld 4% kleiner hippocampusvolume hebben, een bijna 3% afname van het totale hersenvolume, en een dubbel risico op milde cognitieve stoornissen.32,33

Naast het feit dat diabetes de hersenen doet krimpen, suggereren studies nu ook dat diabetes toxische, verkeerd gevouwen eiwitten induceert, die sterk lijken op de eiwitten die worden aangetroffen bij neurodegeneratieve ziekten zoals de ziekte van Alzheimer, wat wijst op nog een andere manier waarop diabetes hersencellen kan beschadigen.34 Diabetes en de ziekte van Alzheimer hebben inderdaad veel eigenschappen gemeen, waaronder een gebrekkige insulineafgifte en -signalering, een verminderde opname van glucose uit het bloed, verhoogde oxidatieve stress, stimulering van de dood van hersencellen door apoptose,35,36 afwijkingen aan de bloedvaten, en problemen met de energieproductie in de mitochondriën.37,38

Obesitas en uw hersenen

Obesitas is, net als diabetes, een bekende oorzaak van hersenatrofie.39 Zelfs bij mensen met normale cognitie is een hogere body mass index (BMI, een maat voor obesitas) geassocieerd met een lager hersenvolume bij mensen met obesitas en overgewicht.40

Obesitas en diabetes hebben veel vergelijkbare mechanismen, waaronder insulineresistentie en oxidatieve stress, waarvan beide bekend zijn dat ze bijdragen aan hersenatrofie.38,41 Bovendien produceren vetafzettingen enorme hoeveelheden ontstekingsbevorderende signaalmoleculen (cytokinen) die kunnen bijdragen aan het afsterven van hersencellen en het verlies van hersenvolume.39

Extra verbanden tussen obesitas en hersenkrimp zijn mogelijk nog fundamenteler. Ongeveer46% van de West-Europeanen en hun nakomelingen dragen een genvariant genaamd FTO, die in verband wordt gebracht met vetmassa en zwaarlijvigheid.Mensen die drager zijn van dit gen wegen gemiddeld ongeveer 2,64 pond meer en hebben een extra halve centimeter tailleomvang vergeleken met mensen zonder de genvariant.42 Recente bevindingen tonen aan dat dragers van de FTO-genvariant ongeveer 8% kleinere voorhoofdsvolumes hebben, en 12% kleinere achterhoofdsvolumes (achterkant van de hersenen) dan mensen die deze genvariant niet dragen. Deze veranderingen waren niet geassocieerd met verschillen in cholesterolgehalte of bloeddruk, wat wijst op een onafhankelijk verband.42

Slaapverstoringen

Slaapverstoringen en angst dragen ook bij tot verlies van hersenvolume. Relatief gezonde oudere volwassenen met een korte slaapduur hebben significant kleinere hersenen dan degenen met een langere slaapduur. Bovendien, voor elk uur van verminderde slaapduur, ervaren zij een 0,59% jaarlijkse toename in de grootte van de met bloed gevulde ventrikels, en een 0,67% afname in cognitieve prestaties.43Ook een toename in hersenkrimp wordt geassocieerd met een verminderde kwaliteit van de slaap.44

Slechte slaap en angst zijn natuurlijk gerelateerd, en één studie heeft aangetoond dat vrouwen van middelbare leeftijd die langdurig psychologische problemen hebben gehad (gebaseerd op een standaard vragenlijst) een 51% verhoogd risico lopen op matige tot ernstige atrofie van de temporale kwabben.6

Roken en drinken

Roken wordt al minstens sinds 1987 erkend als een oorzaak van hersenkrimp.45,46 Recentere studies hebben deze associatie bevestigd en uitgebreid, met bewijs dat elke levenslange geschiedenis van roken (zelfs als je momenteel niet rookt) geassocieerd is met snellere hersenkrimp in meerdere hersengebieden, vergeleken met mensen die nooit gerookt hebben.47

Chronische alcoholconsumptie is ook in verband gebracht met hersenkrimp, maar op een dosis-afhankelijke manier. Terwijl lichte tot matige drinkers een groter totaal hersenvolume hebben danondrinkers,48 hebben zware drinkers 80% meer kans dan niet-drinkers op krimping van de frontaalkwab, vergeleken met niet-drinkers,49 en 32% meer kans op vergroting van de ventrikels, wat wijst op krimp van binnenuit.50 (Eenzware drinker wordt gedefinieerd als iemand die meer dan ongeveer 15 ounces pure alcohol per week drinkt. Een standaard drankje is gelijk aan 14,0 gram, of 0,6 ounces, pure alcohol.)

Natural Supplements That Protect Brain Volume

Ondanks dat het scala van factoren die hersenkrimp kunnen veroorzaken ontmoedigend kan zijn, is er goed nieuws. Omdat hersenkrimp het gevolg is van dezelfde basisprocessen die andere symptomen van veroudering veroorzaken, is het waarschijnlijk dat hersenkrimp te voorkomen is – vooral als het vroeg genoeg wordt opgemerkt.

Daarom willen we u voorzien van informatie over belangrijke voedingsstoffen waarvan is aangetoond dat ze de hersenen krachtig beschermen. Hier zijn vier van de meest potente hersenbeschermende voedingsstoffen.

B Vitaminen

B-vitaminen zijn essentieel voor de ondersteuning van een normale metabolische functie, vooral in de regulatie vanhomocysteïne51 (en verhoogde homocysteïne, zoals we hebben gezien, leidt tot aanzienlijke hersenkrimp en dementie, vooral wanneer er een tekort is aan B-vitaminen).18,27,52,53

Elderen wordt nu algemeen aangeraden om een optimale B-vitaminestatus te behouden, en met goede redenen.13,54 Studies tonen aan dat mensen met hogere B-vitamineniveaus langzamer hersenatrofie ontwikkelen en minder snel overgaan van milde cognitieve stoornissen naar werkelijke dementie, en degenen die B-folaat of B12 nemen hebben lagere graden van afwijkingen in de witte hersenstof.53,55

Hoewel elk van deze B-vitaminen zijn eigen unieke voordelen biedt, tonen verschillende recente studies aan waarom het voordelig is om een combinatie van B-folaat, vitamine B6, en vitamine B12 te gebruiken. Dit werd duidelijk in een dubbelblind, placebogecontroleerd klinisch onderzoek bij volwassenen ouder dan 70 jaar met lichte cognitieve stoornissen.56

Voor het onderzoek nam de ene groep foliumzuur (800 mcg/dag), vitamine B12 (500 mcg/dag), en vitamine B6 (20 mg/dag), terwijl de andere groep een placebo nam.56 Na twee jaar krompen de hersenen van de patiënten die de supplementen innamen jaarlijks 30% langzamer dan bij de patiënten die de placebo innamen. Bij patiënten bij wie het homocysteïnegehalte abnormaal hoog was, was de hersenkrimp 53% langzamer dan bij patiënten die geen supplement innamen, wat aantoont dat suppletie met B-vitamines vooral belangrijk is bij mensen met een hoog homocysteïnegehalte.

Een vervolgstudie toonde aan dat hersengebieden die het meest vatbaar zijn voor atrofie bij de vroege ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer, bijzonder goed beschermd worden door dezelfde B-vitamineregime, waarbij patiënten met supplementen een tot 7-voudige vermindering van de krimp van die gebieden ervaren.57Uit een andere studie, waarbij dezelfde doses B-vitaminen werden gebruikt, bleek dat de patiënten met supplementen 30% lagere gemiddelde plasmahomocysteïnespiegels hadden en minder snel cognitieve achteruitgang vertoonden bij meerdere standaardtests.58

Omega-3-vetzuren

Omega-3-vetzuren vormen een groot en belangrijk deel van de hersencelmembranen, waar ze een rol spelen in een groot aantal verschillende cellulaire functies. De vetzuren in de hersencelmembranen bestaan voor 30 tot 50% uit meervoudig onverzadigde vetzuren met een lange keten, waaronder de essentiële omega-3-groep. De hersencelmembranen zijn bijzonder rijk aan DHA, een essentieel vetzuur dat alleen uit de voeding verkregen kan worden.59,60

Omega-3’s hebben vele functies die de hersencellen helpen beschermen. Van omega-3-vetten is bekend dat ze de ontspanningsfuncties van de hersenen versterken.61 Dit beschermt de hersencellen tegen overprikkeling, wat een belangrijke oorzaak is van schade aan hersencellen die optreedt bij het ouder worden.62 Omega-3 helpt ook de hersencellen goed te laten functioneren door de productie van ontstekingsremmende signaalmoleculen in de hersenen te verhogen.59,63Evenzo beschermen omega-3 vetten in hersenweefsel cellen tegen schade veroorzaakt door stress en verhoogde stress steroïden.63

Het belang van deze bescherming wordt vooral gezien wanneer er niet genoeg van deze vitale voedingsstof is. Inderdaad, abnormale verdelingen van vetzuren in hersencellen worden in verband gebracht met een verscheidenheid aan psychische stoornissen, met name depressie en bipolaire stoornis.64

Het is dus niet verrassend dat leeftijdsgerelateerde veranderingen in de omega-3 vetsamenstelling van hersencellen het risico op hersenafwijkingen verhogen naarmate mensen ouder worden.65 Studies tonen daarentegen aan dat een hogere omega-3 index (dat is de som van de omega-3 vetten EPA plus DHA), gecorreleerd is met een groter hersenvolume.66

Helaas gaat veroudering gepaard met een aanzienlijke daling van het DHA-gehalte in de hersenen, een daling die nog wordt verergerd bij de ziekte van Alzheimer en mogelijk ook bij andere neurodegeneratieve aandoeningen.67,68 Dit onderstreept het belang van de bescherming van uw hersenen door aanvulling met omega-3 vetten.

Pompelgranaat

Pompelgranaten bevatten zeer hoge gehaltes polyfenolen, dit zijn van planten afgeleide moleculen met ontstekingsremmende en neuroprotectieve eigenschappen.69 Dierstudies tonen aan dat suppletie met granaatappelsap de ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer, een belangrijke oorzaak van hersenatrofie, vertraagt.69-71Deze bescherming kan voortkomen uit het vermogen van de polyfenolen in granaatappel om het afsterven van hersencellen te vertragen of te stoppen.72

Menselijke studies tonen significante verbeteringen aan in cognitie en geheugen bij consumptie van 8 ons granaatappelsap per dag, en laboratoriumstudies met menselijke hersencellen in cultuur tonen aan dat granaatappelpolyfenolen de cellen beschermen tegen veranderingen die optreden bij andere neurodegeneratieve ziekten.73,74

Resveratrol

Resveratrol is een belangrijk bestanddeel van rode druiven en bepaalde andere donkere vruchten; het wordt op grote schaal gebruikt bij de preventie van veroudering en leeftijdsgebonden cardiovasculaire en neurologische aandoeningen. Studies in een muismodel van het chronisch vermoeidheidssyndroom (dat hersenkrimp kan veroorzaken) tonen aan dat vier weken behandeling met resveratrol de dagelijkse lichamelijke activiteit van de dieren met meer dan 20% deed toenemen, mogelijk als gevolg van een verminderde hersencelsterfte.75 Bovendien was het volume van de geheugen-intensieve hippocampus groter na suppletie.

Onderzoekers onderzoeken resveratrol ook als een krachtig neuroprotectivum tegen de hersenkrimpende effecten van obesitas en een vetrijk dieet. In studies met zwaarlijvige dieren (zwaarlijvigheid is een oorzaak van het krimpen van de hersenen), beschermde resveratrol het hersenweefsel tegen oxidatieschade, een voorloper van het afsterven van hersencellen.76 En bij muizen die een vetrijk dieet kregen, beschermde resveratrol op vergelijkbare wijze tegen oxidatieschade aan de vitale bloed-hersenbarrière en verminderde het de schade aan de endotheelcellen in de hersenen.77

Deze bevindingen bij dieren kunnen de resultaten verklaren van een overtuigende menselijke studie in 2014, die aantoonde dat, bij gezonde volwassenen met overgewicht, suppletie met 200 mg/dag resveratrol de functionele verbindingen tussen de hippocampus en de frontale gebieden van de hersenen verbeterde.78 Dergelijke veranderingen gingen gepaard met betere geheugenprestaties en een betere bloedsuikercontrole, wat opnieuw wijst op de complexe interacties tussen metabolisme en hersenprestaties.

Samenvatting

Hersenkrimp is een stille bedreiging voor onze gezondheid en onze levensduur. Verlies van hersenvolume betekent verlies van hersencellen, wat op zijn beurt verlies van geheugen en leren betekent.

Er zijn een groot aantal bedreigingen voor het hersenvolume als we ouder worden. Vrijwel alle chronische ouderdomsverschijnselen zijn in verband gebracht met, en tot op zekere hoogte betrokken bij, het krimpen van de hersenen. Bovendien kunnen levensstijlgewoonten zoals een vetrijk dieet, sedentair gedrag, en roken of overmatig drinken de zaken nog verder compliceren.

Gelukkig lijkt hersenkrimp, net als andere symptomen van veroudering, te voorkomen door een combinatie van veranderingen in levensstijl en sensiblesupplementen. Begin met het identificeren van de verouderingsverschijnselen die het meest direct invloed op u hebben, en richt vervolgens uw supplementenschema op het controleren of omkeren van deze factoren. Met de juiste zorg kunnen uw hersenen hun jeugdige volume en functie nog jaren behouden.

Heeft u vragen over de wetenschappelijke inhoud van dit artikel, bel dan een LifeExtension® Wellness Specialist op 1-866-864-3027.

1. Enzinger C, Fazekas F, Matthews PM, et al. Risicofactoren voor progressie van hersenatrofie bij het ouder worden: zes jaar follow-up van normale proefpersonen. Neurologie. 2005 May 24;64(10):1704-11.
2. Hedman AM. Human brain changes across the life span: a review of 56 longitudinal magnetic resonanceimaging studies. Human Brain Mapping. 2012;33:1987-220.
3. Olesen PJ, Guo X, Gustafson D, et al. A population-based study on the influence of brain atrophy on20-year survival after age 85. Neurologie. 2011Mar 8;76(10):879-86.
4. Guo X, Steen B, Matousek M, et al. A population-based study on brain atrophy and motor performance inelderly women. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2001 Oct;56(10):M633-7.
5. Henneman WJ, Sluimer JD, Cordonnier C, et al. MRI biomarkers of vascular damage and atrophy predictingmortality in a memory clinic population. Stroke. 2009 Feb;40(2):492-8.
6. Johansson L, Skoog I, Gustafson DR, et al. Midlife psychological distress associated with late-lifebrain atrophy and white matter lesions: a 32-yearpopulation study of women. Psychosom Med. 2012 Feb-Mar;74(2):120-5.
7. Olesen PJ, Gustafson DR, Simoni M, et al. Temporal lobe atrophy and white matter lesions are related tomajor depression over 5 years in the elderly. Neuropsychopharmacology. 2010 Dec;35(13):2638-45.
8. Debette S, Seshadri S, Beiser A, et al. Midlife vascular risk factor exposure accelerates structuralbrain aging and cognitive decline. Neurologie. 2011 Aug 2;77(5):461-8.
9. Stoub TR, Detoledo-Morrell L, Dickerson BC. Parahippocampal white matter volume predicts Alzheimer’sdisease risk in cognitively normal old adults. Neurobiol Aging. 2014 Aug;35(8):1855-61.
10. van der Veen PH, Muller M, Vincken KL, Mali WP, van der Graaf Y, Geerlings MI. Brain volumes and risk ofcardiovascular events and mortality. De SMART-MR-studie. Neurobiol Aging. 2014 Jul;35(7):1624-31.
11. Draganski B, Lutti A, Kherif F. Impact of brain aging and neurodegeneration on cognition: evidence fromMRI. Curr Opin Neurol. 2013Dec;26(6):640-5.
12. Akinyemi RO, Mukaetova-Ladinska EB, Attems J, Ihara M, Kalaria RN. Vascular risk factors andneurodegeneration in ageing related dementias: De ziekte van Alzheimer en vasculaire dementie. Curr Alzheimer Res. 2013 Jul;10(6):642-53.
13. Grober U, Kisters K, Schmidt J. Neuroenhancement with vitamin B12-underestimated neurologicalsignificance. Voedingsstoffen. 2013 Dec;5(12):5031-45.
14. Alosco ML, Gunstad J, Jerskey BA, et al. The adverse effects of reduced cerebral perfusion on cognitionand brain structure in older adults withcardiovascular disease. Brain Behav. 2013 Nov;3(6):626-36.
15. Anazodo UC, Shoemaker JK, Suskin N, St Lawrence KS. An investigation of changes in regional gray mattervolume in cardiovascular disease patients, pre and post cardiovascular rehabilitation. Neuroimage Clin. 2013;3:388-95.
16. Cherbuin N, Leach LS, Christensen H, Anstey KJ. Neuroimaging and APOE genotype: a systematic qualitativereview. Dement Geriatr Cogn Disord. 2007;24(5):348-62.
17. Ford AH, Garrido GJ, Beer C, et al. Homocysteine, grey matter and cognitive function in adults withcardiovascular disease. PLoS One. 2012;7(3):e33345.
18. Yang LK, Wong KC, Wu MY, Liao SL, Kuo CS, Huang RF. Correlations between folate, B12, homocysteinelevels, and radiological markers of neuropathology inelderly post-stroke patients. J Am Coll Nutr. 2007 Jun;26(3):272-8.
19. Narayan SK, Firbank MJ, Saxby BK, et al. Elevated plasma homocysteine is associated with increased brainatrophy rates in older subjects with mildhypertension. Dement Geriatr Cogn Disord. 2011;31(5):341-8.
20. Rajagopalan P, Hua X, Toga AW, Jack CR, Jr., Weiner MW, Thompson PM. Homocysteine effects on brainvolumes mapped in 732 elderly individuals. Neuroreport. 2011 Jun 11;22(8):391-5.
21. de Jager CA. Kritische niveaus van hersenatrofie geassocieerd met homocysteïne en cognitieve achteruitgang.Neurobiol Aging. 2014 Sep;35 Suppl 2:S35-9.
22. Sapkota S, Gee M, Sabino J, Emery D, Camicioli R. Associatie van homocysteïne met ventriculardilatatie en hersenatrofie bij de ziekte van Parkinson. Mov Disord. 2014 Mar;29(3):368-74.
23. Herrmann W, Obeid R. Homocysteïne: een biomarker in neurodegeneratieve ziekten. Clin Chem Lab Med.2011 Mar;49(3):435-41.
24. Gallucci M, Zanardo A, Bendini M, Di Paola F, Boldrini P, Grossi E. Serum folate, homocysteine, brainatrophy, and auto-CM system: De Treviso Dementia(TREDEM) studie. J Alzheimers Dis. 2014;38(3):581-7.
25. Squire LR. Memory and the hippocampus: a synthesis from findings with rats, monkeys, and humans.Psychol Rev. 1992 Apr;99(2):195-231.
26. Vogiatzoglou A, Refsum H, Johnston C, et al. Vitamine B12 status and rate of brain volume loss incommunity-dwelling elderly. Neurology. 2008 Sep9;71(11):826-32.
27. Nachum-Biala Y, Troen AM. B-vitaminen voor neuroprotectie: narrowing the evidence gap. Biofactors.2012 Mar-Apr;38(2):145-50.
28. Cade WT. Diabetes-gerelateerde microvasculaire en macrovasculaire aandoeningen in de fysiotherapeutische setting.Phys Ther. 2008 Nov;88(11):1322-35.
29. Toth C, Martinez J, Zochodne DW. RAGE, diabetes, en het zenuwstelsel. Curr Mol Med. 2007Dec;7(8):766-76.
30. Biessels GJ, Reijmer YD. Brain changes underlying cognitive dysfunction in diabetes: what can we learnfrom MRI? Diabetes. 2014 Jul;63(7):2244-52.
31. Moran C, Munch G, Forbes JM, et al. Type 2 diabetes mellitus, skin autofluorescence and brain atrophy.Diabetes. 2014 Jul 22.
32. Roberts RO, Knopman DS, Przybelski SA, et al. Association of type 2 diabetes with brain atrophy andcognitive impairment. Neurology. 2014 Apr1;82(13):1132-41.
33. Wisse LE, de Bresser J, Geerlings MI, et al. Global brain atrophy but not hippocampal atrophy is relatedto type 2 diabetes. J Neurol Sci. 2014Sep 15;344(1-2):32-6.
34. Ashraf GM, Greig NH, Khan TA, et al. Eiwitmisvouwing en aggregatie bij de ziekte van Alzheimer en type2 diabetes mellitus. CNS Neurol Disord Drug Targets. 2014;13(7):1280-93.
35. Britton M, Rafols J, Alousi S, Dunbar JC. The effects of middle cerebral artery occlusion on centralnervous system apoptotic events in normal and diabeticrats. Int J Exp Diabesity Res. 2003 Jan-Mar;4(1):13-20.
36. Smale G, Nichols NR, Brady DR, Finch CE, Horton WE Jr. Evidence for apoptotic cell death in Alzheimer’sdisease. Exp Neurol. 1995Jun;133(2):225-30.
37. Adeghate E, Donath T, Adem A. Alzheimer disease and diabetes mellitus: do they have anything in common?Curr Alzheimer Res. 2013 Jul;10(6):609-17.
38. Moroz N, Tong M, Longato L, Xu H, de la Monte SM. Beperkte Alzheimer-type neurodegeneratie inexperimentele obesitas en type 2 diabetes mellitus. J Alzheimers Dis. 2008 Sep;15(1):29-44.
39. Kiliaan AJ, Arnoldussen IA, Gustafson DR. Adipokines: een verband tussen obesitas en dementie? LancetNeurol. 2014 Sep;13(9):913-23.
40. Raji CA, Ho AJ, Parikshak NN, et al. Hersenstructuur en obesitas. Hum Brain Mapp. 2010Mar;31(3):353-64.
41. Fotuhi M, Hachinski V, Whitehouse PJ. Changing perspectives regarding late-life dementia. Nat RevNeurol. 2009 Dec;5(12):649-58.
42. Ho AJ, Stein JL, Hua X, et al. A commonly carried allele of the obesity-related FTO gene is associatedwith reduced brain volume in the healthy elderly. Proc Natl Acad Sci U S A. 2010 May4;107(18):8404-9.
43. Lo JC, Loh KK, Zheng H, Sim SK, Chee MW. Sleep duration and age-related changes in brain structure andcognitive performance. Sleep. 2014Jul;37(7):1171-8.
44. Sexton CE, Storsve AB, Walhovd KB, Johansen-Berg H, Fjell AM. Poor sleep quality is associated withreased cortical atrophy in community-dwellingadults. Neurology. 2014 Sep 3.
45. Kubota K, Matsuzawa T, Fujiwara T, et al. Age-related brain atrophy enhanced by smoking: a quantitativestudy with computed tomography. Tohoku J Exp Med. 1987 Dec;153(4):303-11.
46. Durazzo TC, Meyerhoff DJ, Nixon SJ. Chronic cigarette smoking: implications for neurocognition and brainneurobiology. Int J Environ Res Public Health. 2010 Oct;7(10):3760-91.
47. Durazzo TC, Insel PS, Weiner MW. Greater regional brain atrophy rate in healthy elderly subjects with ahistory of cigarette smoking. Alzheimers Dement. 2012 Nov;8(6):513-9.
48. Gu Y, Scarmeas N, Short EE, et al. Alcohol intake and brain structure in a multiethnic elderly cohort.Clin Nutr. 2014 Aug;33(4):662-7.
49. Kubota M, Nakazaki S, Hirai S, Saeki N, Yamaura A, Kusaka T. Alcohol consumption and frontal lobeshrinkage: study of 1432 nonalcoholic subjects. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2001Jul;71(1):104-6.
50. Mukamal KJ, Longstreth WT, Jr., Mittleman MA, Crum RM, Siscovick DS. Alcohol consumption and subclinicalfinding on magnetic resonance imaging of thebrain in older adults: the cardiovascular health study. Stroke. 2001 Sep;32(9):1939-46.
51. Varela-Moreiras G. Nutritional regulation of homocysteine: effects of drugs. BiomedPharmacother. 2001 Oct;55(8):448-53.
52. Polyak Z, Stern F, Berner YN, et al. Hyperhomocysteinemia and vitamin score: correlations with silentbrain ischemic lesions and brain atrophy. Dement Geriatr Cogn Disord. 2003;16(1):39-45.
53. Blasko I, Hinterberger M, Kemmler G, et al. Conversion from mild cognitive impairment to dementia:influence of folic acid and vitamin B12 use in the VITAcohort. J Nutr Health Aging. 2012 Aug;16(8):687-94.
54. Smith AD, Refsum H. Vitamin B-12 and cognition in the elderly. Am J Clin Nutr. 2009Feb;89(2):707s-11s.
55. Healthy Quality Ontario. Vitamine B12 en cognitieve functie: een evidence-based analyse. Ont HealthTechnol Assess Ser. 2013;13(23):1-45.
56. Smith AD, Smith SM, de Jager CA, et al. Homocysteine-lowering by B vitamins slow the rate of accelerated brain atrophy in mild cognitive impairment: arandomized controlled trial. PLoS One. 2010;5(9):e12244.
57. Douaud G, Refsum H, de Jager CA, et al. Preventing Alzheimer’s disease-related gray matter atrophy byB-vitamine treatment. Proc Natl Acad Sci U S A. 2013 Jun 4;110(23):9523-8.
58. de Jager CA, Oulhaj A, Jacoby R, Refsum H, Smith AD. Cognitive and clinical outcomes ofhomocysteine-lowering B-vitamin treatment in mild cognitiveimpairment: a randomized controlled trial. Int J Geriatr Psychiatry. 2012 Jun;27(6):592-600.
59. Singh RB, Gupta S, Dherange P, et al. Metabolic syndrome: a brain disease. Can J Physiol Pharmacol.2012 Sep;90(9):1171-83.
60. Nguyen LN, Ma D, Shui G, et al. Mfsd2a is een transporter voor het essentiële omega-3 vet aciddocosahexaeenzuur. Nature. 2014 May22;509(7501):503-6.
61. Sagduyu K, Dokucu ME, Eddy BA, Craigen G, Baldassano CF, Yildiz A. Omega-3 vetzuren verminderden de irriteerbaarheid van patiënten met een bipolaire stoornis in een open-labelstudie. Nutr J. 2005 Feb 9;4:6.
62. Scrable H, Burns-Cusato M, Medrano S. Anxiety and the aging brain: stressed out over p53? BiochimBiophys Acta. 2009 Dec;1790(12):1587-91.
63. Hennebelle M, Champeil-Potokar G, Lavialle M, Vancassel S, Denis I. Omega-3 meervoudig onverzadigde vetzurenen chronische stress-geïnduceerde modulaties vanglutamaterge neurotransmissie in de hippocampus. Nutr Rev. 2014 Feb;72(2):99-112.
64. Tatebayashi Y, Nihonmatsu-Kikuchi N, Hayashi Y, Yu X, Soma M, Ikeda K. Abnormal fatty acid compositionin the frontopolar cortex of patients with affectivedisorders. Transl Psychiatry. 2012;2:e204.
65. Virtanen JK, Siscovick DS, Lemaitre RN, et al. Circulating omega-3 polyunsaturated fatty acids andsubclinical brain abnormalities on MRI in older adults:the Cardiovascular Health Study. J Am Heart Assoc. 2013 Oct;2(5):e000305.
66. Pottala JV, Yaffe K, Robinson JG, Espeland MA, Wallace R, Harris WS. Hogere RBC EPA + DHA komt overeen met grotere totale hersen- en hippocampale volumes: WHIMS-MRI studie. Neurologie. 2014 Feb 4;82(5):435-42.
67. Torres M, Price SL, Fiol-Deroque MA, et al. Membrane lipid modifications and therapeutic effectsmediated by hydroxydocosahexaenoic acid on Alzheimer’sdisease. Biochim Biophys Acta. 2014 Jun;1838(6):1680-92.
68. Zhang C, Bazan NG. Lipide-gemedieerde celsignalering beschermt tegen letsel en neurodegeneratie. JNutr. 2010 Apr;140(4):858-63.
69. Hartman RE, Shah A, Fagan AM, et al. Granaatappelsap vermindert amyloïdbelasting en verbetert gedrag in muizenmodel van de ziekte van Alzheimer. Neurobiol Dis. 2006 Dec;24(3):506-15.
70. Kumar S, Maheshwari KK, Singh V. Protective effects of Punica granatum seeds extract against aging andscopolamine induced cognitive impairments in mice. Afr J Tradit Complement Altern Med.2008;6(1):49-56.
71. Rojanathammanee L, Puig KL, Combs CK. Pomegranate polyphenols and extract inhibit nuclear factor ofactivated T-cell activity and microglial activation invitro and in a transgenic mouse model of Alzheimer disease. J Nutr. 2013 May;143(5):597-605.
72. Choi SJ, Lee JH, Heo HJ, et al. Punica granatum beschermt tegen oxidatieve stress in PC12-cellen en oxidatieve stress-geïnduceerde Alzheimersymptomen bij muizen. J Med Food. 2011Jul-Aug;14(7-8):695-701.
73. Bookheimer SY, Renner BA, Ekstrom A, et al. Pomegranate juice augments memory and FMRI activity inmiddle-aged and older adults with mild memorycomplints. Evid Based Complement Alternat Med. 2013;2013:946298.
74. Forouzanfar F, Afkhami Goli A, Asadpour E, Ghorbani A, Sadeghnia HR. Protective effect of Punicagranatum L. against serum/glucose deprivation-induced PC12cells injury. Evid Based Complement Alternat Med. 2013;2013:716730.
75. Moriya J, Chen R, Yamakawa J, Sasaki K, Ishigaki Y, Takahashi T. Resveratrol verbetert hippocampalatrofie bij muizen met chronische vermoeidheid door bevordering van neurogenese en remming van apoptose van granulaire cellen. Biol Pharm Bull. 2011;34(3):354-9.
76. Rege SD, Kumar S, Wilson DN, et al. Resveratrol beschermt de hersenen van obese muizen tegen oxidatieve schade.Oxid Med Cell Longev. 2013;2013:419092.
77. Chang HC, Tai YT, Cherng YG, et al. Resveratrol verzwakt vetrijk dieet-geïnduceerde verstoring van debloed-hersenbarrière en beschermt hersenneuronen tegenapoptotische insulten. J Agric Food Chem. 2014 Apr 16;62(15):3466-75.
78. Witte AV, Kerti L, Margulies DS, Floel A. Effects of resveratrol on memory performance, hippocampalfunctional connectivity, and glucose metabolism inhealthy older adults. J Neurosci. 2014 Jun 4;34(23):7862-70.