De wereld van een gorilla kan erg luid en dramatisch zijn als ze zich zichtbaar en hoorbaar moeten maken door de dichte begroeiing waarin ze leven.
Geschreeuw, getoeter, gebrul en gegrom maken deel uit van hun repertoire, maar dat geldt ook voor kleinere, subtielere geluiden en gebaren die net zo belangrijk zijn om in hun sociale groepen begrepen te worden.
Deze vocalisaties, of verbale mededelingen, kunnen in verband worden gebracht met verschillende gedragingen, waaronder spelen, eten, woede en alarm, en kunnen ook worden gebruikt naast specifieke gebaren en uitdrukkingen.
De vocalisatie waar mensen zich misschien het meest bewust van zijn, is de schreeuwende aanval, de grote, dramatische ‘ik ben boos en bang en jij bent een gevaar voor mij, dus ik ga je wegjagen’-vertoning
Ian Redmond is een tropisch veldbioloog en natuurbeschermer en houdt zich al meer dan 30 jaar bezig met berggorilla’s (Gorilla beringei beringei). Hij is vooral bekend door zijn tijd als onderzoeksassistent bij de beroemde primatoloog Dr. Dian Fossey, die 17 gorillavocalisaties identificeerde.
De heer Redmond moest die geluiden en de lichaamstaal die er vaak mee gepaard ging, leren om zijn onderzoek in de nabijheid van de gorilla’s te kunnen uitvoeren. Hij hielp ook de actrice Sigourney Weaver te trainen voordat zij de rol van Dr. Fossey in de film ‘Gorillas in the Mist’ uit 1988 zou vertolken.
Hier volgt zijn gids voor het begrijpen van wat gorilla’s te zeggen hebben.
Belch vocalisation (BV)
Dit geluid, dat bekend staat als contactroep, kreeg zijn naam omdat men eerst dacht dat het het opboeren van de gorilla’s was. Zoals de heer Redmond uitlegt in de bovenstaande clip, opgenomen voor BBC Radio 4’s Natural Histories programma, is dit de roep die hij het vaakst gebruikte in zijn ontmoetingen met gorilla’s, als onderdeel van wat hij “gorilla-etiquette” noemt.
“De principes daarvan zijn om lichaamstaal te gebruiken om niet-agressie te tonen,” vertelde hij aan BBC Earth.
“Dus je blijft laag, je staat niet tweevoetig zodat je boven hen uittorent, je vouwt je armen en kijkt van hen weg en werpt een blik vanuit je ooghoeken om te laten zien dat je hen niet bedreigt of agressief bent, en je kondigt je aanwezigheid aan, je vertelt hen dat je eraan komt zodat je hen niet overrompelt en je gebruikt gorillavocalisaties om dat te doen.”
Schreeuw
“De vocalisatie waar mensen zich misschien het meest bewust van zijn is de schreeuwende aanval die de grote, dramatische ‘ik ben boos en bang en jij bent een gevaar voor mij, dus ik ga je wegjagen’ vertoning is,” zegt de heer Redmond.
“Daaraan hebben ze hun reputatie te danken als de monsters van het woud, want als je een dier hebt van 200 kg met zeer grote tanden dat heel luid ‘waaaah’ tegen je zegt terwijl het op je af dendert, is dat zeer intimiderend – zo is het ontworpen.”
Dian Fossey’s werk met de berggorilla’s in Rwanda veranderde dit beeld. Door het vertrouwen van de dieren te winnen, kon ze dicht bij hen komen en ontdekken dat hun intieme communicatie veel complexer was dan deze alarmbellen andere waarnemers hadden doen geloven.
“Back-off”
Deze waarschuwingsroep was een belangrijke die Mr Redmonds leerling Sigourney Weaver moest leren voor haar hoofdrol in ‘Gorillas in the Mist’. Naast de contactoproepen en andere geruststellende geluiden die hij haar leerde, zei hij dat ze ook moest weten hoe te reageren op een gorilla vocalisatie.
“Als een gorilla op het punt staat een plant te eten, zitten ze op één plaats alle planten binnen handbereik te eten en meestal kijken ze naar de volgende plaats waar ze naartoe gaan, en als iemand anders die plant gaat eten, hoor je ‘uh,uh,uh’,” legt de heer Redmond uit.
“Het betekent ‘achteruit, ik heb daar mijn oog op’, in de context betekent het ‘stop daarmee’ of ‘ga weg’. Het wordt soms een varkensknor genoemd omdat het, als ze op gang komen, bijna klinkt als varkensknorren of een hoestknor. Het is heel duidelijk, je vergist je er niet in.”
Play chuckle
Alle gorilla’s spelen en drukken speelsheid uit, hoewel dit karakteristieke grinnikende of lachende geluid meestal door jonkies wordt gemaakt.
“Het is een heel hees ‘ha, hahaha, hahahaha, ha, ha’ en dat is zowel een uiting van plezier en ik denk vreugde, maar het kan ook worden gebruikt als een uitnodiging om te spelen,” zegt de heer Redmond.
“Dus een gebaar om te komen spelen, vergezeld van een speelgegniffel, zal een reactie uitlokken, en dat is een duidelijke communicatie – zowel verbaal als met behulp van gebaren.”
Instemming/zang
Het tevredenheidsgeluid, dat vaak zang wordt genoemd, kan zich uitstrekken van de oprispingsroep wanneer gorilla’s op hun gemak zijn en kan veel verschillende vormen aannemen. De heer Redmond denkt dat gorilla’s elkaars stem kunnen herkennen, zodat ze aan de toon van hun stem kunnen horen wie de geruststellende geluiden maakt.
“Als gorilla’s ontspannen zijn en de zon schijnt en er is veel eten, dan beginnen ze te zingen, het gaat van ‘mwaaah, mwahwah, hwah, hwah, hwah, hwah’, ze zijn meestal aan het eten als ze zingen, want ze zingen als ze gelukkig zijn en ze zijn gelukkig als ze eten,” zegt hij.
“Het is een hoge toon, bijna als een hondenjankend geluid en een soort ‘mwah, mwahmwah’, lage rommelende geluiden.”
Stilte
Als een gorilla iets hoort waarvan hij vermoedt dat het gevaarlijk kan zijn, zal hij niet onmiddellijk alarmkreten geven, in plaats daarvan zal hij stoppen met wat hij aan het doen is en in de richting van de bron van het geluid kijken en luisteren.
“Heel, heel snel realiseren de leden van de familie zich dat het gebrek aan geluid en de gerichte aandacht op een bepaalde plek in het bos gevaar zou kunnen betekenen,” zegt de heer Redmond.
“Dus stilte is eigenlijk een communicatiemiddel als het gepaard gaat met een directe blik en een uiting van bezorgdheid en als dat vervolgens wordt versterkt met meer verontrustende signalen, meer beweging of bewijs van een stroper of een bedreigend dier, dan kan er een alarmgeblaf klinken en als ze echt bang zijn dan schreeuwen ze en rennen weg.”
Als het gevaar blijft bestaan dan zal de zilverrug weer rustig achter een struik of een boom gaan zitten en de dreiging observeren, wachtend op het perfecte moment om tevoorschijn te springen en een angstaanjagende brul te geven.
“Veel wordt afgeleid uit positie en uitdrukking met weinig of geen vocalisatie, ze zijn gewoon niet zo vocaal,” zegt de heer Redmond.
“Als er een ruzie uitbreekt en ze schreeuwen tegen elkaar is dat luid, maar meestal is er weinig geluid en zijn de geluiden heel zacht, maar ze gebaren en geven signalen af met hun lichaam,” zegt de heer Redmond.
Korstklop
Het beroemdste gebaar van de gorilla is de borstklop, waarbij ze op twee poten staan en afwisselend met hun open handen op de borst slaan, in plaats van met hun gebalde vuisten – zoals in films is uitgebeeld.
“Voor een zilverrug is de gestileerde vertoning om andere gorilla’s te laten zien wat een grote fijne kerel hij is, te beginnen met toeteren, soms een blad afbijten, dan versnelt het toeteren tot het samenklontert en staat hij tweevoetig op en doet een snelle borstklopperij en maakt dan de vertoning af door op de grond te slaan of een boompje af te rukken, of als er iemand zit misschien die persoon een dreun te geven,” legt Dr Redmond uit.
Dit vertoon kan zowel op andere mannetjes als op vrouwtjes gericht zijn, met nuances afhankelijk van het feit of de ontvanger zich op afstand of dichtbij bevindt.
Aanraking
In de videoclip hierboven gebruiken twee vrouwtjes die beide jongen zogen, aanraking om genegenheid te delen, terwijl de een het gebruikt om de ander een uitnodiging te geven.
“Het is een heel duidelijk gesprek, de een gaat naar de ander toe en zegt ‘hoi’ en begint dan weg te lopen en de ander zegt ‘nee ga niet’ en de eerste zegt ‘nou ik ga maar waarom kom je niet met me mee’, al die woorden zijn overbodig vanwege de gebaren en de uitingen van verlangen,” zegt de heer Redmond.
“Ik denk niet dat het antropomorfisme is om die intentie te lezen, wat ze tegen elkaar zeggen is volkomen duidelijk uit de gebaren; het is non-verbale communicatie. Wat we niet weten is of iets ervan gepaard gaat met specifieke vocalisaties.”
De heer Redmond geeft toe dat er nog veel te leren valt over gorillacommunicatie. Onderzoek naar het vocaliseren van gorilla’s heeft noodgedwongen plaats moeten maken voor onderzoek naar hun behoud, maar nu is aangetoond dat hun populaties stabieler zijn, zegt hij dat de tijd rijp is om meer werk te verrichten.
Ze hebben duidelijk het vermogen om taal te begrijpen
“Als je taal definieert als het hebben van zelfstandige naamwoorden en werkwoorden, dan is daar in het wild geen bewijs van, maar in taalstudies in gevangenschap lijken apen, waaronder gorilla’s, heel snel de syntaxis te begrijpen en de gebaren en symbolen voor bepaalde dingen te leren en leren ze menselijke woorden, gesproken woorden, met dingen te associëren”, zegt hij.
“Ze hebben dus duidelijk het vermogen om taal te begrijpen en het zou verrassend zijn als dat er was en er geen natuurlijk gebruik van werd gemaakt.”
U kunt luisteren naar de eerste aflevering van Natural Histories, ‘Monkeys and Apes’, op dinsdag 2 juni om 11:00 BST op BBC Radio 4.
U kunt BBC Earth volgen op Facebook, Twitter en Instagram.