Is het mogelijk om te sterven van verdriet?

De dood van actrice Debbie Reynolds, slechts één dag na de dood van haar dochter, Carrie Fisher, heeft ertoe geleid dat sommigen hebben gespeculeerd dat verdriet om het verlies een bijdragende factor zou kunnen zijn geweest. Er waren soortgelijke speculaties toen de echtgenoot van actrice Brittany Murphy, Simon Monjack, dood werd aangetroffen op slechts 39-jarige leeftijd, enkele maanden na de plotselinge dood van zijn vrouw.

Het is een veel voorkomend thema in de literatuur – 10 van Shakespeare’s personages sterven door sterke emoties – maar is het eigenlijk mogelijk om te sterven aan een gebroken hart?

Het korte antwoord is, misschien. Een kleine studie gepubliceerd in de New England Journal of Medicine in 2005 evalueerde 19 patiënten die symptomen vertoonden van cardiovasculaire disfunctie na plotselinge emotionele stress, met als conclusie: “Emotionele stress kan ernstige, omkeerbare linker ventriculaire disfunctie veroorzaken bij patiënten zonder coronaire aandoeningen. De aandoening, bekend als het gebroken-hart-syndroom, is sinds deze kleine studie goed gedocumenteerd en wordt nu door de American Heart Association erkend als soms fataal. Het lijkt vooral oudere vrouwen te treffen.

Hoewel deze specifieke aandoening vrij zeldzaam is, is al lang bekend dat stress en sterke emoties het risico op meer algemene problemen, zoals hartaanvallen en beroertes, verhogen. Sommige rapporten suggereren dat Reynolds beroerte-achtige symptomen had voordat ze stierf.

Dr. Ilan Wittstein was hoofdauteur van de NEJM studie en is een cardioloog aan de Johns Hopkins Universiteit. “Het zag er klinisch uit als een hartaanval,” zegt hij over de patiënten die leden aan het Broken Heart Syndrome in zijn studie. Maar, voegt hij eraan toe, “typisch wordt een hartaanval veroorzaakt door een verstopping in een slagader, die een bloedklonter vormt, en dan wordt de bloedstroom naar het hart afgesneden. En wat we zagen bij onze patiënten was dat ze eigenlijk geen blokkades in hun slagaders hadden.”

Het goede nieuws is dat het effect opmerkelijk kortstondig lijkt te zijn en bij de meeste mensen behandelbaar. Terwijl hartaanvallen blijvende schade aan de hartspier veroorzaken, lijkt het effect van het Broken Heart Syndrome volledig omkeerbaar te zijn. “Gewoonlijk is de hartspier binnen een paar weken weer normaal,” zegt Wittstein. Hij voegt eraan toe dat de aandoening weliswaar fataal kan zijn, maar dat meestal niet is.

Wittstein denkt dat de fysiologische verklaring te maken heeft met de hormonen die je lichaam produceert als je onder aanzienlijke stress staat: adrenaline en noradrenaline. “We denken dat deze stresshormonen, wanneer ze in grote hoeveelheden worden geproduceerd, naar het hart gaan en de zeer kleine bloedvaten rondom het hart aantasten, waardoor de bloedstroom naar het hart tijdelijk afneemt. Als gevolg daarvan wordt de hartspier verdoofd,” zegt Wittstein. “Het kan enkele dagen niet goed functioneren. George Bonanno, een klinisch psycholoog die rouw bestudeert aan de Columbia University, zegt dat hij sceptisch is dat rouw iets te maken had met de dood van Reynolds. “Het is een beetje aan de 19e eeuwse kant om te zeggen dat ze stierf van verdriet,” zegt hij. In de meeste gevallen gaan we na een verlies “vrij snel verder met ons leven. Ik heb betoogd, en ik denk dat de gegevens dat ondersteunen, dat we daar zo’n beetje op ingesteld zijn.”

Bonanno zegt dat verdriet zich aanpast: We zijn geëvolueerd om verdrietig te zijn op dezelfde manier als we geëvolueerd zijn om het koud te hebben.

“Je hoeft het niet koud te hebben,” zegt hij. “Je lichaam zal zijn temperatuur zo goed mogelijk regelen, zonder dat je zelfs maar weet dat je het koud hebt. Maar we hebben het gevoel van kou later in de evolutie ontwikkeld omdat het instrumenteel is.” Als je het koud hebt, kun je vaak iets doen om je lichaam te helpen – door een jas aan te trekken, naar binnen te gaan, of de verwarming hoger te zetten.

Op dezelfde manier, zegt Bonanno, moet er een goede reden zijn waarom mensen geëvolueerd zijn om verdriet te voelen. “Droevig zijn past zich goed aan als je een groot verlies hebt geleden, omdat je je naar binnen keert, omdat je nadenkt, omdat je je opnieuw kalibreert,” zegt hij. “En al die dingen zijn heel belangrijk om te doen.”

Zijn werk heeft ook gezichtsuitdrukkingen onderzocht, en hoe mensen die verdrietig kijken sympathie uitlokken. Eén theorie is dat we door ons verdrietig te voelen en te kijken, de mensen om ons heen laten weten dat we hun hulp nodig hebben.

Maar, zoals zoveel dingen, zou verdriet alleen met mate “adaptief” kunnen zijn. Camille Wortman, een psychologe aan de Stony Brook Universiteit die rouw en rouwverwerking bestudeert, is vooral geïnteresseerd in gevallen waarin het verlies van een dierbare zeer plotseling of traumatisch is. Ze zegt dat er een meer extreme rouw geassocieerd is met het plotselinge verlies van een kind – zelfs als dat kind een volwassene is – zoals het geval was voor Reynolds.

“De dood van een kind is absoluut verwoestend voor een ouder, ongeacht wanneer het gebeurt,” zegt Wortman. “Ik denk niet dat die mensen echt terugveren zoals we misschien denken. Ik zie ze jaren en jaren worstelen met een enorm gat in hun hart en een enorm gevoel van leegte.”

Mensen worden na verloop van tijd wel beter, zegt ze, mits ze de hulp en steun krijgen die ze nodig hebben.

We zullen misschien nooit weten of een plotselinge slag in het hart of een andere uiting van verdriet een rol heeft gespeeld bij de dood van Reynolds. Maar Wittstein zegt dat de symptomen van het Broken Heart Syndrome erg lijken op die van een hartaanval – pijn op de borst en kortademigheid – en iedereen die deze symptomen ervaart zou medische hulp moeten zoeken.

Wat betreft de psychologische en emotionele aspecten van rouw, zeggen Bonanno en Wortman beiden dat het belangrijk is om niet veroordelend te zijn, over je eigen rouw of die van anderen. Er zijn veel gezonde manieren om te rouwen, en Bonanno zegt dat rouw in fasen komt en gaat. Het tempo van genezing is voor iedereen anders.

“We blijven niet de hele dag in deze toestanden, ook al lijkt het misschien van wel,” zegt hij. “We gaan in en uit deze toestanden.”

In zijn onderzoek naar het coderen van gezichtsuitdrukkingen heeft Bonanno ontdekt dat de meerderheid van de mensen in staat is om te lachen en te glimlachen als ze zich dingen herinneren over een overleden echtgenoot, zelfs heel kort na hun dood. “Het ene moment huil je, en dan krijg je iemand die echt lacht en lacht,” zegt Bonanno. “Je ziet mensen dit doen op begrafenissen,” voegt hij eraan toe. Geliefden verzamelen zich, en “de meeste mensen zijn eigenlijk in staat om op een echt zinvolle manier met hen om te gaan.”