ENTERPRISING WOMEN zijn overal in de Zuid-Koreaanse film en televisie. In “The Handmaiden”, een film van Park Chan-wook, werken twee vrouwen samen om wraak te nemen op hun mannelijke kwelgeesten en lopen uiteindelijk als koppel weg. “Crash Landing On You”, een televisieserie die het land dit jaar aan de buis gekluisterd hield, gaat over een chaebol-erfgename die de banden met haar familie verbreekt om haar eigen bedrijf op te zetten en uiteindelijk verliefd wordt op een Noord-Koreaanse pianist. De drijvende kracht achter “Parasite” is de dochter van een arm gezin die genoeg heeft van het leven in een smerige kelder.
Uw browser ondersteunt het <audio>-element niet.
Meer audio en podcasts op iOS of Android.
Enerverende vrouwen zijn ook in het echte Korea steeds zichtbaarder. Meer jonge vrouwen dan mannen behalen een universitair diploma. Meer dan 70% van de vrouwen tussen 25 en 34 jaar is actief in de beroepsbevolking. Jonge vrouwen zijn veel mondiger dan vorige generaties in het aanvechten van de conservatieve sociale mores die hen tegenhouden.
Onder de naoorlogse dictatuur berustte het groeimodel van Zuid-Korea op een duidelijke taakverdeling: mannen vervulden militaire dienst en gingen werken, vrouwen voedden de kinderen op en deden het huishouden. Het betaalde werk dat vrouwen deden, was meestal ondergeschikt aan dat van mannen, bijvoorbeeld om de opleiding van hun broers te betalen. In advertenties werd vaak vermeld dat kandidaten hun militaire dienstplicht moesten hebben vervuld, waardoor vrouwen in feite werden uitgesloten. Dergelijke regels werden afgeschaft als onderdeel van de democratisering aan het eind van de jaren tachtig. En Koreaanse vrouwen zijn nu veel te goed opgeleid om zich gedwee te onderwerpen aan een tweederangs status. Toch ondervinden zij nog steeds belemmeringen op de arbeidsmarkt en wordt van hen verwacht dat zij het grootste deel van het huishouden en de kinderverzorging op zich nemen. Velen zijn daar uiterst ongelukkig mee. Een toenemend aantal ziet helemaal af van het huwelijk en het moederschap.
Jung Se-young en Baeck Hana, twee vrouwen van in de twintig die op zichzelf wonen in Seoul, zijn daar een goed voorbeeld van. Vorig jaar richtten ze een YouTube-kanaal op over het single leven nadat ze elkaar hadden ontmoet op een feministische discussiegroep. Hun 40.000 abonnees en nog eens tienduizenden toevallige kijkers verwennen ze met verhalen over zalige vakanties zonder de verplichting om te koken voor een kamer vol mannelijke familieleden. Ze geven ook praktische adviezen voor een gelukkig en succesvol single leven, waaronder investeringsadvies en budgetteringstips voor solo wonen in de dure huizenmarkt van Seoul.
Slechts 2% van de baby’s wordt buiten het huwelijk geboren, vergeleken met 40% gemiddeld in de OESO
De twee vrouwen maken deel uit van een golf van feministisch activisme die Zuid-Korea heeft overspoeld. Begin 2018 sprak een openbaar aanklager, geïnspireerd door de wereldwijde #MeToo-beweging, zich uit op de nationale televisie over seksueel misbruik door een van haar bazen. Anderen volgden haar voorbeeld, wat resulteerde in zaken tegen verschillende high-profile mannen, waaronder een theaterdirecteur en een provinciegouverneur. Sindsdien zijn tienduizenden vrouwen de straat op en het internet opgegaan om te protesteren tegen seksuele intimidatie, illegale spycamvideo’s en de restrictieve abortuswetten van het land. Radicalere vrouwen zoals mevrouw Jung en mevrouw Baeck hebben hun haar geknipt, hun make-up weggegooid en relaties met mannen afgezworen.
Toute seule in Seoul
Het weggooien van make-up is nog steeds een marginaal standpunt, maar de terughoudendheid om te trouwen is dat niet. In 2018 vond nog maar 44% van de ondervraagde vrouwen het nodig om ooit in het huwelijksbootje te stappen, tegen 68% in 1998. (Zo’n 53% van de mannen in 2018 vond het nog steeds noodzakelijk.) Het percentage vrouwen dat niet getrouwd is, steeg van 30% in 1995 tot 77% in 2015 voor de leeftijdsgroep 25-29 jaar, en van 7% tot 38% voor de leeftijdsgroep 30-34 jaar. Dat brengt Zuid-Korea op één lijn met veel Europese landen en Japan.
De verwachtingen die aan een Zuid-Koreaanse echtgenote worden gesteld, zijn zwaar. Ze staat onder zware druk om voor de uitgebreide familie van haar man te zorgen, haar schoonmoeder voorrang te geven en eindeloos snacks te bereiden. En het is nog steeds taboe om een kind te krijgen, tenzij je getrouwd bent. Slechts 2% van de Koreaanse baby’s wordt buiten het huwelijk geboren, vergeleken met 40% gemiddeld in de OESO. “Lee Do-hoon van de Yonsei-universiteit: “Ook al is het leven van de mensen sterk veranderd, het traditionele idee van hoe het huwelijk eruit zal zien, is dat niet. “Dat weerhoudt hen ervan om überhaupt te trouwen.” Mevrouw Jung, die opgroeide in een conservatief deel van het land, herinnert zich dat ze als tiener ontzet was over hoe slecht haar moeder, een huisvrouw, behandeld werd door andere familieleden. “Ik heb altijd geweten dat ik niet zo wilde eindigen,” zegt ze.
Maar de strijd tegen vrouwenhaat begint al veel eerder. “Het probleem is dat niemand je serieus neemt”, zegt Kim Na-yoon, een 17-jarige die zegt dat ze op school seksueel is misbruikt door een groep jongens en afwijzend werd behandeld toen ze het incident meldde. “Iedereen zei dat het mijn schuld was omdat ik hen verleidde met mijn rijpe lichaam en sexy kleren,” zegt ze. “De mannelijke politieagent die ze stuurden om mijn verklaring op te nemen, vroeg waarom ik het niet gewoon cool speelde.”
Ms Kim zegt dat ze zich pas realiseerde dat ze geen schuld had toen ze Yang Ji-hye ontmoette, een sprankelende 22-jarige die aan het hoofd staat van een groep jonge vrouwen die strijden tegen seksisme op scholen. Volgens Yang is een groot deel van het probleem een gebrek aan voorlichting over seks en gelijkheid. “Seks onder tieners wordt als taboe beschouwd, en er niet vrijuit over kunnen praten geeft mensen onrealistische verwachtingen.” Volgens de richtlijnen van de regering over seksuele voorlichting op middelbare scholen moeten leerlingen nog steeds leren dat vrouwen zich moeten richten op hun uiterlijk en mannen op het verdienen van geld om partners aan te trekken, en dat een man die geld uitgeeft aan een afspraakje “van nature” seksuele gunsten in ruil mag verwachten. Homoseksualiteit of transgenderrechten worden niet eens genoemd. De seksuele voorlichting die mevrouw Kim op de middelbare school kreeg, bestond uit anti-abortusvideo’s.
Activisten richten zich minder op de arbeidsmarkt. Veel Koreaanse vrouwen waarderen de inspanningen van de regering om de kinderopvang en de ouderschapsverlofregelingen te verbeteren. Maar sommige feministen hekelen het motief dat volgens hen aan dit beleid ten grondslag ligt. “Ze proberen ons nog steeds te dwingen om te trouwen en baby’s te krijgen,” zegt mevrouw Baeck.
De afgelopen 20 jaar heeft de regering de voorzieningen voor kinderopvang snel uitgebreid. Zuid-Korea besteedt nu ongeveer 1% van het BBP aan kinderopvang voor zeer jonge kinderen. Binnen de OESO-club van rijke landen geven alleen Frankrijk en de Scandinavische landen meer uit. Dankzij deze genereuze overheidssubsidies besteedt het mediane gezin met twee inkomens en twee kinderen van twee en drie jaar slechts 3% van het inkomen aan kinderopvang, minder dan een tiende van het cijfer in Groot-Brittannië of Amerika. Ook het ouderschapsverlof is uitgebreid, ook voor vaders (al wordt er nog steeds weinig gebruik van gemaakt).
Het gebrek aan betaalbare kinderopvang is dus waarschijnlijk niet de belangrijkste reden waarom Koreaanse vrouwen wegkwijnen op de arbeidsmarkt. De gemiddelde vrouw verdient nog steeds tweederde van het salaris van de gemiddelde man en krijgt minder kansen om hogerop te komen. In sommige bedrijven blijven informele afspraken bestaan om het aantal vrouwelijke werknemers te beperken; verschillende banken zijn onlangs beboet voor het illegaal veranderen van de testscores van sollicitanten om ervoor te zorgen dat meer mannen werden aangenomen.
De meeste discriminatie is subtieler. Veel bazen geloven dat de banen van mannen belangrijker zijn dan die van vrouwen omdat, zo veronderstellen zij, mannen de voornaamste kostwinners zijn. Julian Han, die de afdeling huishoudelijke artikelen leidt bij Lotte Mart, de grootste detailhandelaar van het land, zegt dat een vorige werkgever een besluit om haar niet te bevorderen uitlegde met de opmerking dat zij altijd ontslag kon nemen en bij haar man kon gaan wonen, terwijl haar mannelijke concurrent een gezin moest onderhouden. Het is moeilijk om na het zwangerschapsverlof terug te keren naar dezelfde of een soortgelijke baan. Als gevolg daarvan zijn er nog steeds te veel goed opgeleide vrouwen wier potentieel wordt verspild. Hun situatie verbeteren is een doel op zich. Het is ook van vitaal belang geworden voor het bereiken van de meest urgente doelstelling van de regering: het genereren van voldoende groei om een snel vergrijzend land in stand te houden.
Niet iedereen is blij met vrouwen die luidkeels om meer vragen. “Er waren in het verleden problemen met de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, maar die feministen willen alleen maar voordelen voor vrouwen ten koste van mannen”, zegt Oh Serabi, een schrijfster en activiste van een oudere generatie. “Vrouwen moeten samenwerken met mannen om de samenleving beter te maken, niet tegen hen vechten.” Sommige jonge mannen stellen dat juist zij aan het kortste eind trekken. Vrouwen zijn vrijgesteld van militaire dienst, die voor mannen universeel en slopend is. Sommige mannen voelen zich verantwoordelijk voor structuren die zij niet hebben gecreëerd. “Wij hebben niet om het patriarchaat gevraagd”, zegt Moon Sung-ho, die samenwerkt met mevrouw Oh. “Het is niet eerlijk van de feministen om ons als doelwit te nemen, alleen omdat we mannen zijn.”
De houding van mannen heeft de eisen van vrouwen niet ingehaald. Als mannen trouwen, hebben ze traditionelere verwachtingen van genderrollen dan vrouwen. Zelfs in gezinnen waar beide partners werken, besteden vrouwen meer dan drie uur per dag aan huishoudelijk werk en kinderverzorging, tegen slechts een half uur voor mannen. Mannen brengen negen uur per dag op kantoor door, tegen zeven uur voor vrouwen.
Voor veel jonge vrouwen voelt verandering nog steeds frustrerend traag aan. Maar het feit dat ongelijkheid nu openlijk wordt besproken, is op zich al een vooruitgang, zegt Kim Ji-Yoon, presentatrice van politieke talkshows. “De belangrijkste prestatie van de afgelopen jaren is dat deze kwesties nu op de agenda staan.” Het wordt makkelijker om andere keuzes te maken, zegt mevrouw Jung. “De invloed van het feminisme neemt toe,” zegt ze. “Jongeren willen deze conservatieve tradities niet meer, en vrouwen zijn vrij om ze af te wijzen.” Dat toenemende gevoel van mogelijkheden beperkt zich niet tot de rolverdeling tussen mannen en vrouwen. Het doet zich ook voelen in de politiek. ■
Dit artikel verscheen in het katern Special report van de gedrukte editie onder de kop “Battle lines”