.

Wanneer is een rat geen rat? Als het een muis is, behalve in China en Japan waar het woord voor rat en muis identiek is. Laoshu in het Chinees en nezumi in het Japans zijn allemans woorden voor het kleine harige beestje dat sinds mensenheugenis in keukens en graanschuren rondscharrelt.

Rat is het eerste dier in de Chinese dierenriem, niet door zijn grootte of kracht maar door zijn vindingrijkheid, door een legendarische rit op een os te maken en een race tegen 12 geweldige mededingers te winnen. Het heeft een over het algemeen positief imago, als symbool van vruchtbaarheid, en zelfs zijn negatieve connotaties van sluwheid, heimelijkheid en zelfbehoud hebben een positieve kant.

In het Westen heeft de taalkundige splitsing in muis en rat de neiging om de kleinste van de twee in een gunstiger licht te plaatsen. Ratten springen als eerste van een zinkend schip, maar een vrolijke, kwieke muis is de titulaire mascotte van Disneyland. Ratten worden geassocieerd met viezigheid en ongedierte, maar muizen zijn schattig en worden als huisdier gehouden. (Eigenlijk zijn ratten ook leuke huisdieren, maar ze hebben een imagoprobleem.)

In het Westen heeft de taalkundige splitsing in muis en rat de neiging om de kleinste van de twee in een gunstiger daglicht te stellen. Ratten springen als eerste van een zinkend schip, maar een vrolijke, kwieke muis is de titulaire mascotte van Disneyland. Ratten worden geassocieerd met viezigheid en ongedierte, maar muizen zijn schattig en worden als huisdier gehouden. (Eigenlijk zijn ratten ook leuke huisdieren, maar ze hebben een imagoprobleem.)

Aan de vooravond van het Lentefeest dit jaar heeft de uitbraak van longontsteking in Wuhan, provincie Hubei, een schaduw geworpen over de feeststemming in het hele land. En gezondheidsdeskundigen geven aan dat de nieuwe stam van het coronavirus afkomstig kan zijn van wilde dieren, bijvoorbeeld bamboe ratten. Dit kan het imago van “ratten” aantasten, aangezien de zwarte dood nog steeds door de hoofden van de mensen spookt.

Nergens is het imago van ratten donkerder dan in de donkere eeuwen. Ze krijgen de schuld van de Zwarte Dood. Maar is dit historisch accuraat? National Geographic zond in 2018 een programma uit waarin werd gesuggereerd dat vlooien en luizen, niet ratten, een meer waarschijnlijke vector van de epidemie waren, althans volgens computermodellen.

Zelfs vandaag, een willekeurige zoekopdracht naar “ratten versus muizen” op Google brengt een lange lijst van verdelgers en ongediertebestrijdingstechniek naar boven. Een zoekopdracht op Baidu, in tegenstelling, brengt vooral culturele verwijzingen, uit te leggen hoe de twee verschillen in uiterlijk, in overeenstemming met het Engels taalgebruik.

Of associatie met de pest eeuwenlang niet genoeg is, heeft de uitgesproken Amerikaanse leider het gebruik van de rat in politieke aanvallen nieuw leven ingeblazen, castigating Baltimore, een stad in Maryland, het district van de Afro-Amerikaanse Elijah Cummings, als een “walgelijk, rat en knaagdier besmette puinhoop”.

En er is een verontrustende toename van intolerante politieke praat, van de separatistische agitatoren tot reactionaire politici, die bepaalde groepen denigreren door woorden te gebruiken met een verontrustende geschiedenis, zoals “door ratten geteisterd” en “ongedierte.”

Vorig jaar beeldde een cartoon in de in het Verenigd Koninkrijk gevestigde Daily Mail gewapendragende moslim “terroristen en ratten” af die over een grens sluipen, wat onmiddellijk controverse uitlokte.

Ratten krijgen een slechte rap. Zelfs als hij wordt uitgebeeld door een balletdanser, is een rattenkoning iets engs, zoals kinderen weten van Tsjaikovski’s Notenkraker. De gemene heerser die het opneemt tegen een rechtvaardige prins werd in het Duitse origineel “Mausekonig” of “Muizenkoning” genoemd.

In het oor van de Engelse spreker klinkt Mouse King natuurlijk mooier.

Kijk eens naar E.B. White’s Stuart Little, het verhaal uit 1945 over een bevoorrechte blanke muis die wordt opgenomen in een liefhebbende familie in Manhattan, New York. Variaties van “stadsmuis en plattelandsmuis” duiken overal in Europa op, en het is niet verrassend dat de populaire combinatie helemaal teruggaat tot Aesop, die ook de beroemde leeuw en de muis schreef.

Er zijn hoofse muizen, zoals Reepicheep de hoffelijke, een swashbuckling pratende muis in The Chronicles of Narnia series van C.S. Lewis, en er is de nette mevrouw Tittlemuis, een schone, knuffelige creatie van Beatrix Potter. En de March zusjes in Louisa May Alcott’s Little Women hebben een muis als huisdier met de naam Scrabble.

Nodeloos te zeggen dat Hollywood ook meedoet met het spel. Zo is er American Tail, een parabel vol woordspelingen over de Mousekewitzes, een Russisch-joodse muizenfamilie die een nieuw leven zoekt aan de kusten van de Verenigde Staten, en is er de animatiefilm Ratatoille met Remy, een idealistische rat (een rat!) die kok wil worden.

Geronimo Stilton is een kinderboekpersonage met een kaasachtige achternaam. John Steinbeck’s Of Mice and Men gaat volledig over mannen, niet muizen, maar de titel is geïnspireerd op een gedicht van Robert Burn, To a Mouse, dat spreekt over de dwaasheid van schepsels die plannen maken.

Flowers for Algernon van Daniel Keyes is een duister verhaal uit 1959 waarin de dood van een experimentele muis de ondergang aankondigt van de menselijke medicijnproef-patiënt. Mrs. Frisby and the Rats of NIMH, een trilogie van Robert O’Brien en later zijn dochter Jane Leslie Conly, verkent de wereld van proefdieren die intelligentie verwerven.

Toen de ruimtewedloop op gang kwam, werden allerlei dieren boven op raketten gezet om te zien hoe ze het in de ruimte zouden doen; de meesten keerden nooit terug. In 1972 stuurde de NASA muizen mee op de laatste Apollo-missie. Ze kregen de namen Fe, Fi, Fo, Fum en Phooey en maakten maar liefst 75 rondjes om de maan. Op één na kwamen alle muizen veilig terug op de thuisplaneet, waarna de rest prompt werd ontleed.

Mannetjesratten zijn “bokken”, vrouwtjesratten “voedsters”, zwangere ratten “moederdieren” en de nakomelingen “pups”.

De muis/rat is al lang een metgezel van menselijke bewoning, zozeer zelfs dat hij wordt beschouwd als een commensale soort, die min of meer in harmonie met de mens leeft. Dat wil niet zeggen dat ze geen problemen veroorzaken. Een aanwijzing voor de aard van de rat kan worden gevonden in de traditionele terminologie.

Een groep ratten wordt “een onheil” genoemd.

De auteur is een media-onderzoeker die Aziatische kwesties verslaat.

De standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijk die van China Daily.