The Sarsen Stones of Stonehenge

De sarsen stenen van Stonehenge zijn het belangrijkste bouwmateriaal dat gebruikt is bij de bouw van het monument. Er zijn nog 53 stenen over, van de ongeveer 85 in de oorspronkelijke structuur. Sarsensteen is een gesiliconiseerde zandsteen die als verspreide blokken op het krijt in Zuid-Engeland wordt gevonden. Er is geen belangrijke geologische bron van sarsensteen in de onmiddellijke omgeving van Amesbury, alleen een paar verspreide losse sarsen, zoals de Cuckoo Stone en bij Bulford, maar geen sarsenverstuivingen. Interessant is dat mijn vriend Pete Glastonbury, de Wiltshire Antiquarian, heeft aangegeven dat er ook een verzameling sarsen is bij een long barrow in de buurt van Robin Hood’s Ball die afkomstig moet zijn van een plaatselijke bron.

Het ontbreken van een plaatselijke geologische bron voor het belangrijkste bouwmateriaal lijkt voor het eerst te zijn opgetekend in 1562 door Herman Folkerzheimer, een Zwitserse bezoeker die, nadat hij van Salisbury naar Stonehenge was gereden, opmerkte ‘dat zij staan…in een zeer uitgestrekte vlakte op grote afstand van de zee, in een bodem die niets gemeen schijnt te hebben met de aard van de stenen of rotsen.

Lockeridge Dene Wiltshire

De meest waarschijnlijke bron van deze stenen wordt momenteel aangenomen de Marlborough Downs te zijn geweest, waar er duizenden zijn overgebleven, ondanks commerciële exploitatie tot het begin van de 20e eeuw. Op donderdag 18 februari, een stralend zonnige ochtend, werd ik door Pete Glastonbury rondgeleid langs een van deze ‘sarsen drifts’ in de Marlborough Downs. We bezochten Lockeridge Dene, waar deze foto’s zijn genomen.

De sarsen keien hier zijn de overblijfselen van een zandsteenafzetting die zich meer dan 30 miljoen jaar geleden op het krijt heeft gevormd. In de keien zijn wortelgaten te zien van planten die groeiden toen de afzetting nog zacht zand was. Later, onder een kouder klimaat, werd de zandsteen door ijs en water opgebroken.

Sarsens stonden plaatselijk in Wiltshire bekend als ‘Grey Wethers’, vanwege hun gelijkenis met schapen. Ze worden al meer dan vijfduizend jaar als bouwmateriaal gebruikt, sinds de vroegste prehistorische monumenten.

Sarsen-stenen zouden oorspronkelijk overal in dit landschap zijn aangetroffen. Lockeridge Dene werd in 1908 door de National Trust aangekocht. Voordien waren veel van de stenen verwijderd voor de plaatselijke bouwindustrie. Er zijn nog steeds sporen te zien waar in het verleden stenen zijn gekliefd.

De site ligt in het North Wessex Downs Area of Outstanding Natural Beauty en is, samen met het naburige Fyfield Down en Piggledene, een van de beste plaatsen om de stenen in situ te zien.

Als de sarsstenen van Stonehenge inderdaad afkomstig waren van de Marlborough Downs, dan beschikten onze neolithische voorouders duidelijk over enorme organisatorische vaardigheden en technische bekwaamheden om ze over een afstand van ongeveer 23 mijl over de Vale of Pewsey en de Salisbury Plain te vervoeren.

Neil Wiseman, auteur van Stonehenge and the Neolithic Universe was zo vriendelijk mij gisteren bovenstaande foto te verschaffen, genomen door de archeoloog Professor Richard Atkinson tijdens restauratiewerkzaamheden bij Stonehenge in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Toen ik de foto voor het eerst zag, werd ik getroffen door een gevoel van tijdloosheid en door de enorme menselijke en mechanische inspanning die nodig is om een steen te verplaatsen. De grootste stenen die werden opgeworpen waren de centrale trilithon van het binnenste hoefijzer en het bovengrondse gewicht alleen al van de overgebleven ‘Grote Trilithon’ Steen 56 wordt geschat op 23,06 ton. Lady Antrobus verwees naar deze steen als ‘Koning van de Mystieke Cirkel’.

De bovenstaande foto illustreert een cirkelvormige depressie in de grond, een gebied dat werd gebruikt voor het branden en klieven van de stenen toen ze werden klaargemaakt om uit Lockeridge Dene te worden verwijderd.

Er zijn andere stromingen die suggereren dat de sarsens – of althans sommige ervan – werden opgehaald uit alternatieve dreven, zoals die in de Valley of the Stones in Dorset, hierboven afgebeeld.

Tot een vollediger onderzoek van de sarsenmineralogie is uitgevoerd, zoals met zoveel aspecten van het monument, zal de ware bron van de sarsenstenen van Stonehenge een mysterie blijven.

Op de terugweg naar het zuiden door Wiltshire stopten we bij Silbury Hill, West Kennet Long Barrow en de Long Barrow at All Cannings, maar die verhalen zullen op een andere dag moeten wachten.