The Search for Monster Great White Sharks

Je hebt een grotere boot nodig.
– Chief Martin Brody (Jaws)

Laten we eerst even iets rechtzetten: Grote witte haaien zijn niet de grootste haaien in de oceaan. Dat onderscheid behoort toe aan walvishaaien (40 + voet) en reuzenhaaien (30 + voet). Maar omdat dit zachtaardige planktonetende reuzen zijn, richten de meeste mensen zich niet op hun enorme omvang. Nee, de meeste mensen zijn geïnteresseerd in de toppredatoren, degenen die af en toe mensen opeten, en dat is duidelijk de grote witte haai (Carcharodon carcharias). Natuurlijk is er veel aandacht geweest voor de Megalodon (Carcharodon megalodon) die lengtes tot 60 ft. kan hebben bereikt, maar die zijn al enkele miljoenen jaren uitgestorven.

Ten tweede, en dat is het belangrijkste, het enige monsterlijke aan de grote witte haai is zijn grootte: het kan één massieve vis zijn. Maar onder haaien zijn ze verrassend uniek; soms kunnen ze verlegen zijn, bijna zachtaardig. Voordat ze aanvallen, gaan ze een paar keer nieuwsgierig op hun prooi af, kijken of de aanvalshoek goed is en stoten om reacties te controleren. Maar als ze eenmaal besluiten aan te vallen, veranderen ze in een stoomwals van agressie, die zichzelf lanceert met de snelheid van een Polaris raket met de kaken wijd open, soms vliegen ze helemaal uit het water in volle aanvalsmodus. Voor degenen die ze van nabij kennen, hebben ze duidelijke persoonlijkheden, elk met uniek gedrag (zie The Devil’s Teeth voor een goede lezing en enkele prachtige voorbeelden). Natuurlijk zijn dit wilde, ongetemde dieren en moeten ze behandeld worden met het enorme respect dat ze verdienen. Als zodanig zou er nooit openlijk op grote witte walvissen gejaagd mogen worden; ze zijn zeldzaam en kostbaar en worden op veel plaatsen in de wereld bij wet beschermd. In werkelijkheid zijn de meeste recordgrote witte haaien per ongeluk gevangen.

Van de veronderstelde mensenetende haaien zijn de grote witte haaien duidelijk de grootste. Maar de zoektocht naar de grootste witte haai is geen eenvoudig verhaal om te vertellen. Dat zou het ook niet moeten zijn. Want ondanks alle films en de aandacht die aan deze ene soort – slechts één van de ruim 500 haaiensoorten – wordt besteed, heerst er rond de witte haai een groot mysterie. Tot voor kort wisten we niet eens waar ze de helft van hun leven doorbrachten, laat staan dat we wisten hoe groot ze werden. Ze zijn ook vrij zeldzaam met 20.000 of minder in de belangrijkste voederaggregaties wereldwijd. En dan zijn er natuurlijk nog de praktische overwegingen: wat te doen als je een grommende, woeste vis van meer dan 2 meter lang hebt gevangen, met een bek vol grote tanden die worden aangedreven door enorme stalen kaken? De impuls van de meeste mensen, die voortkomt uit een kleine oerkern van onze hersenen toen we ons herinnerden dat we niet aan de top van de voedselketen stonden, is wegrennen en ons verstoppen. Een van de laatste dingen waar je aan denkt is: ‘Hé, pak dat meetlint en hou het tegen je neus, zodat we het kunnen opmeten!’ Zelfs dood is het een hele klus, zoals we zullen zien. Op z’n minst zul je wensen dat je een grotere boot had.

Dan zijn er natuurlijk nog de legenden, mythen en vissersverhalen. Het vangen van de grootste van alles is een enorme deal voor de vissers en ze zijn bekend om hun grote vis verhalen. Gezien de hoge positie die de grote witte haai in visserskringen bekleedt, is de grootste vangst zeker een zeer grote eer. Witte haaien worden door hun agressieve gedrag groter dan het leven, wat het nog moeilijker maakt om een rationele, nauwkeurige meting van de grootte te verrichten. Grootte is immers niet iets dat op zichzelf objectief kan worden gemeten. We kunnen lengte, breedte, hoogte, gewicht, hoogte van de rugvin, kaakbreedte, enz. meten, maar grootte is de optelsom van al deze dingen plus nog iets anders: “grootheid”. Zoals Buzzy Trent, een beroemde surfer, ooit opmerkte: grote golven moeten niet worden gemeten in meters maar in “increments of fear”. Misschien geldt dit ook voor de grote witte haai.

Wat is nu de grootste witte haai die ooit is gevangen? Lange tijd behoorde die onderscheiding toe aan een haai die in 1870 in Port Fairy, Australië, werd gevangen en een lengte van 11,1 m had! Maar omdat geen enkele andere witte haai ook maar in de buurt van die grootte kwam, heeft Dr. John Randall de tanden van dat exemplaar in het British Museum of Natural History opgemeten en geschat dat de haai in werkelijkheid dichter bij 16,5 ft (5m) was (Randall, 1973). Hetzelfde gold ook voor een grote witte haai gevangen bij White Head Island in New Brunswick in 1930: oorspronkelijk geschat op 37 ft. Randall berekende hem op 17 ft. op basis van de tandgrootte.

De titel ging toen over op het “Monster van Cojimar,” gevangen bij Cojimar Village in Cuba in 1945: ook lang beschouwd als een van ’s werelds grootste witte haaien. Zes mannen vingen de haai toen ze aan het vissen waren vanuit een skiff van 1 meter 80. Na de vangst aan een haak met aas en een urenlange achtervolging harpoeneerden zij de haai, die vervolgens de kleine boot ramde en herhaaldelijk aanviel, waarbij hij in de kiel en het roer beet. Toen ze uiteindelijk aan wal kwamen (whew!) werd de haai geschat (maar niet gemeten) op 6,4 m (21 ft) en 3175 kg (7.000 lbs): een echte reus onder de witte haaien, vooral wanneer men hem omringd ziet door kleine kinderen zoals op de foto hierboven. Uit latere analyse van de foto’s van de haai bleek echter dat hij waarschijnlijk veel korter was, waarschijnlijk 16 voet – respectabel groot, maar geen wereldrecord. Dit blijkt vrij duidelijk uit de foto’s.

Dan hebben we Kanga en Malta, waarschijnlijk de beste kanshebbers voor de huidige titel van ’s werelds grootste grote witte haaien. Kanga werd gevangen op 1 april 1987 bij Kangaroo Island, Zuid Australië door Peter Riseley en zijn bemanning met behulp van een net dat op ongeveer 180 ft diepte was uitgezet. Hier volgt een deel van zijn verhaal (Jury, 1987):

‘Het was tegen de schemering toen we ons volgende net binnenhaalden’, zei Peter. …Terwijl het net zich een weg naar boven baande, realiseerden ze zich al snel wat de vangst was en hoe groot die was. Ze hadden per ongeluk een enorme ‘witte haai’ gevangen, de tweede in dertien jaar vissen…’We konden het ding niet bewegen en de hydraulische lier, die normaal meer dan 4.000 pond moet tillen, wilde het net niet bewegen tot het punt dat de hydraulische slangen het begonnen te begeven’, zei Peter. De bemanning besloot toen om de lading te verlichten door een stuk van 3 meter van de staartkwab en de rugvin te verwijderen. De lier wilde de hulk nog steeds niet tillen. Toen besloten we te proberen de kop van de haai te verwijderen terwijl hij nog in het water lag. De volgende uren hebben we om beurten de kop van het lichaam gehakt met behulp van een touw om onze middel’, zei hij. …’ ‘Vierenhalf uur later hadden we met succes de kop afgehakt en, met een nu gedeeltelijk niet meer werkende lier, de kop op het dek gehesen.’ Zelfs toen konden we met z’n drieën het hoofd niet in een geschikte positie brengen’, zei hij. Het hoofd was hoger dan mijn middel en ik ben 1 meter 80 lang. Het was 4 voet in doorsnee.”

Omdat Kanga nooit in één stuk aan boord van het schip werd gebracht, werden de ware lengte en het gewicht nooit gemeten, hoewel Peter Riseley de totale lengte schatte op > 23 ft. (7 m) door de haai te vergelijken met de afstand tussen voor- en achterste gedeelte van de boot. Hij heeft echter wel de breedte van de kaken gemeten en enkele andere metingen verricht, die later van belang zouden blijken.

Interessant is dat een andere enorme witte haai enkele weken later, op 17 april 1987, bij Malta werd gevangen door Alfredo Cutajar, een plaatselijke visser. Met zijn bootje van 5 meter dat werd aangedreven door een kleine buitenboordmotor was hij zijn haken aan het controleren toen hij merkte dat er iets groots aan vastzat. Hij realiseerde zich dat hij een grotere boot nodig had (slimmerik!) en seinde naar een nabijgelegen groter vissersvaartuig dat hielp de haai naar de haven te slepen. Toen ze hem uiteindelijk opensneden, had hij een volledig intacte blauwe haai van 2 m, een dolfijn van ongeveer 2,5 m in twee stukken en een schildpad van 70 cm in zijn maag. Later werd hij door John Abela gemeten op 7 meter en 14 centimeter lang, een nieuw wereldrecord. Of toch niet?

Omdat er bij beide haaien enige onzekerheid bestond over hun ware grootte, vooral bij Kanga, heeft een internationale groep van zes wetenschappers (Mollet et al., 1996) een studie ondernomen om de lengte van witte haaien te schatten op basis van metingen van hun morfometrie, oftewel de totale afmetingen van diverse lichaamsdelen waaronder vinnen, kaken en tanden van zo’n 70 haaien. Hun conclusies waren dat de meest valide schattingen van de lengte van de Kanga en Malta haaien die waren welke oorspronkelijk door Riseley en Abela waren gemeten, beide rond de 23 voet in lengte (7m). De Kanga haai had echter een grotere kaakomvang en tandhoogte dan de Malta haai en hun schattingen van de lengte voor de Kanga, gebaseerd op de algemene morfometrie, lag tussen 17,3-26,9 ft. (of een gemiddelde van 22,1 ft ) terwijl deze voor Malta tussen 15,1-23,0 ft. (of een gemiddelde van 19,0 voet), wat aangeeft dat Kanga waarschijnlijk de “grootste” haai was. Natuurlijk zijn er nog andere mogelijke kanshebbers, maar de meeste zijn niet nauwkeurig opgemeten. Voor een meer volledige lijst van de grote witte haaien, zie Henry Mollet’s White Shark Summary of het Shark Alley bericht over de grote witte haai. Beide zijn uitstekend.

Ten slotte ben je misschien benieuwd hoe en waar de witten zo groot worden en wat hun waarschijnlijke maximale grootte is? De grootte van alle dieren wordt in de eerste plaats bepaald door leeftijd, voedsel, groeisnelheid en genetica. Met de juiste omgeving en voedselbron kunnen sommige witjes veel groter worden dan andere, vooral de vrouwtjes die om voortplantingsredenen groter zijn dan de mannetjes. Wat wij weten is dat de grote witte haai zijn dieet wijzigt van hoofdzakelijk vis naar zeezoogdieren naarmate hij ouder wordt. Dit levert hem een verbazingwekkende bron van energie op, hoofdzakelijk veel vet, die hem helpt groot te worden en een doeltreffender roofdier. Het is deze specialisatie op zeehonden en zeeleeuwen, en tot op zekere hoogte, walvisachtigen, die de sleutel vormt tot hun enorme omvang, zoals dit waarschijnlijk ook het geval was bij de Megalodon. Als zodanig zijn er bepaalde “hot spots” voor grote witte walvissen waar zij een rijk voedselaanbod hebben in koudere wateren; dit zijn de plaatsen waar tot dusver alle record witte walvissen zijn gevonden. Verwacht wordt dat er in deze gebieden meer zullen worden aangetroffen.

De andere factor is leeftijd. Een recente studie van Hamady et al. (2014) gebruikte radiokoolstofanalyse om de leeftijden van witte haaien uit de Noord-Atlantische Oceaan te valideren en vond leeftijdsschattingen tot 40 jaar voor een 17,3 ft. vrouwtje en 73 jaar voor een 16,2 ft. mannetje. Deze studie geeft een drastische verlenging van de maximale leeftijd en levensduur van witte haaien in vergelijking met eerdere studies en geeft twee dingen aan: 1) grote witte haaien zijn veel ouder dan eerder werd gedacht; 2) vrouwtjes boven de 40 jaar hebben het potentieel om groter te worden dan 7,1 m (23 ft), het huidige record. Misschien is dit een deel van de puzzel die ons bezig houdt met hun overlevering, hun mysterie, hun potentieel om ons allemaal te verbazen en te verblinden. Want ondanks al hun media-aandacht is het nog steeds wat we niet weten over de grote witte haai dat het meest fascineert. Hoe meer we over ze te weten komen, hoe meer we versteld staan van hun gedrag, hun schoonheid, hun gratie, en hun rol als het ultieme roofdier: de ultieme moordmachine.

Twee video’s van Levende Monster Grote Witten:

Een grote (misschien 20 ft) grote witte haai, waargenomen op 28 december 2005, in Oahu, Hawaii, gefilmd in open water door Jimmy Hall.

Deep Blue, een vrouwtje van meer dan 1 meter groot, gefilmd door onderzoeker Mauricio Hoyos Padilla bij Guadalupe Island, Mexico in 2013.

• The Devil’s Teeth: A True Story of Obsession and Survival Among America’s Great White Sharks door Susan Casey (een geweldig boek!)
• Great White Sharks: The Biology of Carcharodon carcharias Edited by Klimley and Ainley (uitstekende wetenschappelijke artikelen)
• Randall, John. E. 1973. Grootte van de grote witte haai. Science 181: 169-170.
• Cojimar: Echenique, 2006
• Kanga story: Jury, 1987
• Malta verhaal: Abela, 1987
• Henry Mollet’s Elasmobranch Research site
• Mollet, H. F., G. M. Cailliet, A. P. Klimley, D. A. Ebert, A. D. Testi en L. J. V. Compagno. 1996. A Review of Length Validation Methods and Protocols to Measure Great White Sharks. Hoofdstuk 10 In: Great White Sharks (A. P. Klimley and D. G. Ainley, eds). Academic Press.
• Hamandy, L. L., L. J. Natanson, G. B. Skomal and S. R. Thorrold. 2014. Vertebral Bomb Radiocarbons Suggests Extreme Longevity in White Sharks. PLoS One 9(1): e84006. doi:10.1371/journal.pone.0084006
• Shark Alley Blog: Uitstekend artikel voor grote witte walvissen (in het Frans)