Venen

Een veen is een zoetwater, veenvormend wetland dat gewoonlijk door oppervlakte- en/of grondwater wordt gevoed, een waterchemie heeft die over het algemeen alkalisch is, en wordt gekenmerkt door riet, grassen, sedges, en wilde bloemen. Vennen verschillen van hoogvenen, die zuur zijn, hoofdzakelijk gevoed worden door regenwater (ombrotroof) en vaak gedomineerd worden door Sphagnum mossen.

Vennen komen vooral voor op het noordelijk halfrond. In Noord-Amerika komen ze voor in een groot deel van Canada, het gebied van de Grote Meren, de Rocky Mountains en het noordoosten van de Verenigde Staten (EPA 2008).

Fens hebben belangrijke functies, zoals het bieden van een habitat voor planten en dieren, het verminderen van het overstromingsrisico, en het verbeteren van de waterkwaliteit. Door verschillende antropogene invloeden, zoals drooglegging voor landbouw-, woon- of industriële doeleinden, is het aantal vennen echter afgenomen. In Groot-Brittannië bijvoorbeeld is meer dan 99% van de vroegere vennen vervangen door akkerbouw; Wicken Fen is een van de slechts vier nog bestaande wilde vennen in het enorme gebied van het Great Fen Basin in East Anglia. Gezien hun belangrijke functies en het feit dat het tot 10.000 jaar kan duren om een ven op natuurlijke wijze te vormen, wordt in veel landen meer aandacht besteed aan de bescherming ervan (EPA 2008).

Definities en overzicht

Een ven is een type wetland. Een wetland is een overgangsmilieu tussen een permanent aquatisch en een terrestrisch milieu, dat kenmerken van beide milieus gemeen heeft. Hoewel wetlands aspecten hebben die lijken op zowel natte als droge milieus, kunnen ze niet eenduidig worden geclassificeerd als aquatisch of terrestrisch (Barbier et al. 1997). In de Verenigde Staten zijn de vier algemene categorieën van wetlands volgens de Environmental Protection Agency: vennen, moerassen, moerassen en venen (EPA 2004).

Het Environmental Protection Agency definieert vennen als “veenvormende wetlands die voedingsstoffen ontvangen uit andere bronnen dan neerslag” (EPA 2008) en als “zoetwaterveenvormende wetlands die voornamelijk bedekt zijn met grassen, zegges, riet en wilde bloemen” (EPA 2004).

Het National Wetlands Research Center van de U. S. Geological Survey definieert vennen als “zoetwaterveenvormende wetlands die voornamelijk bedekt zijn met grassen, zegges, riet en wilde bloemen” (EPA 2004).

Het National Wetlands Research Center van de U.S. Geological Survey definieert vennen als “drassige, sponsachtige grond met alkalische, rottende vegetatie, gekenmerkt door riet, dat zich ontwikkelt tot veen” (NWRC 2007).

Het Environmental Protection Agency definieert vennen als “veenvormende wetlands die voedingsstoffen ontvangen uit andere bronnen dan neerslag” (EPA 2008) en als “zoetwaterveenvormende wetlands die voornamelijk bedekt zijn met grassen, zegges, riet, en wilde bloemen” (EPA 2004). De voedingsbronnen van een ven zijn over het algemeen afkomstig van hoger gelegen bronnen als gevolg van drainage door grondwaterbewegingen en van omringende minerale bodems (EPA 2008).

Het National Wetlands Research Center van de U.S. Geological Survey definieert vennen als “met water doordrenkte, sponsachtige grond die alkalische, rottende vegetatie bevat, gekenmerkt door riet, dat zich ontwikkelt tot veen” (NWRC 2007). Veen is een donkere, vezelige opeenhoping van gedeeltelijk verteerd en uiteengevallen organisch materiaal dat wordt aangetroffen in natte gebieden, en gewoonlijk bestaat uit resten van planten, waaronder mossen, sedges, bomen en ander plantaardig en zelfs dierlijk materiaal.

Gezien het feit dat de bron van het water van een ven afkomstig is van het omringende land, weerspiegelt de chemie van de vennen de chemie van de rotsen waar het water doorheen stroomt, bijvoorbeeld of de geologische formatie kalksteen is en het water dus rijk aan calciumcarbonaat. Een ven heeft over het algemeen chemisch basisch (wat ruwweg alkalisch betekent) grondwater. Dit betekent dat het een matig of hoog aandeel hydroxyl-ionen bevat (pH-waarde groter dan 7). Een ven kan echter ook neutraal of zelfs zuur zijn.

Vennen verschillen van hoogvenen in die zin dat hoogvenen zuurder zijn en een lager nutriëntengehalte hebben (EPA 2008). Beide zijn vergelijkbaar in die zin dat ze de neiging hebben turf te accumuleren.

Een carr is een ven dat zich zodanig heeft ontwikkeld dat het bomen kan dragen. Het is een Europese term, die vooral in het noorden van het Verenigd Koninkrijk wordt gebruikt. Carr is het Noord-Europese equivalent van het beboste moeras van het zuidoosten van de Verenigde Staten. Het is een moeras dat begroeid is met over het algemeen kleine bomen van soorten zoals wilg (Salix spp.) of els (Alnus spp.). Een lijst van soorten die in een ven worden aangetroffen, bestrijkt derhalve een reeks van soorten die zijn overgebleven uit het vroegere stadium van de successieontwikkeling tot de pioniers van het daaropvolgende stadium.

Het woord “ven” is afgeleid van het Oudengels fenn en wordt geacht van proto-Germaanse oorsprong te zijn, aangezien het cognaten heeft in het Gotisch (fani), het Oudfries (fenne), het Nederlands (veen), en het Duits (Fenn(e), Venn, Vehn, Feen, Fehn).

Fenvegetatie

Het water in vennen is meestal afkomstig van grondwater of stromende bronnen (minerotroof) met een vrij hoge pH (basenrijk, neutraal tot alkalisch). Waar het water afkomstig is van regenwater of andere bronnen met een lagere pH (zuurder), wordt ven vervangen door vegetatie gedomineerd door Sphagnum mossen, bekend als hoogveen. Doordat vennen minder zuur zijn en meer voedingsstoffen bevatten dan hoogvenen, kunnen vennen een veel diversere planten- (en dieren-) gemeenschap herbergen (EPA 2008). Terwijl moerassen worden gedomineerd door mossen, zijn vennen vaak bedekt met biezen, zegges, grassen en wilde bloemen (EPA 2008).

Sommige vennen hebben parallelle vegetatieranden die zich loodrecht op de neerwaartse stroming van het water vormen, met minder productieve holten die deze richels van elkaar scheiden (EPA 2008). Waar stromen met basenrijk water door veen lopen, worden deze vaak omzoomd door stroken veen, die “eilanden” van door regen gevoed veen van elkaar scheiden.

Een veen werd vroeger beschouwd als een fase in de natuurlijke successie van open meer, via rietland, veen en carr, naar bos, of, naarmate het veen zich ontwikkelt en het oppervlak ervan toeneemt, naar veen. Na verloop van tijd kan turf zich namelijk ophopen en het veen scheiden van zijn grondwatervoorraad; naarmate het veen minder voedingsstoffen ontvangt, kan het een veen worden (EPA 2008). Meer algemeen wordt echter erkend dat vennen meestal persistente habitats zijn waarvan het bestaan afhankelijk is van de beschikbaarheid van water.

Ven gaat ook over in zoetwatermoeras, wanneer het zich meer in de richting van grasland ontwikkelt. De kans hierop is het grootst wanneer de boomsoorten van de karr door de mens systematisch worden verwijderd voor de ontwikkeling van weiland (vaak samen met drainage), of door grazende wilde dieren, waaronder bevers.

Lijst van veenflora-soorten

Hierna volgt een lijst van plantensoorten die in een Noord-Europees veen kunnen worden aangetroffen, met een poging om onderscheid te maken tussen rietlandrelicten en de pioniers van de karr. De natuur is echter niet zo overzichtelijk dat bijvoorbeeld een enkele rietstengel in een veenmoeras kan worden aangetroffen.

In poelen

• Snuitzegge; Carex rostrata
• Wortelgras; Catabrosa aquatica
• Naaldprikstruik; Eleocharis acicularis
• Noordprikstruik; Eleocharis austriaca
• Zoet gras; Glyceria-soorten.
• Gemeenschappelijk riet; Phragmites australis
• Natuurlijk moerasbeemdgras; Poa palustris

In typische vennen

• Vlakke rietzegge; Blysmus compressus
• Groot ven sedge; Cladium mariscus
• Lager getuft riet; Carex acuta
• Lager ven sedge; Carex acutiformis
• Davall’s sedge; Carex davalliana
• Dioecieuze rietzegge; Carex dioica
• Bruine rietzegge; Carex disticha
• Tufted sedge; Carex elata
• Slender sedge; Carex lasiocarpa
• viltzegge; Carex pulicaris
• grote vijverzegge; Carex riparia
• kweekvaren; Eleocharis palustris
• viltigbloemige spijkerstof; Eleocharis quinqueflora
• Slangenkruid; Eleocharis uniglumis
• Breedbladige katoensedge; Eriophorum latifolium
• Rietzoetgras; Glyceria maxima
• Gele vlagiris; Iris pseudacorus
• Bruine veenbies; Schoenus ferrugineus

In veencarr

• Nauwklein riet; Calamagrostis stricta
• Purper klein riet; Calamagrostis canescens
• Tussensedge; Carex paniculata
• Cyperus sedge; Carex pseudocyperus
• Houtknotsbies; Scirpus sylvaticus

Zie ook

• moeras
• zoutmoeras
• moeras
• natland

• Barbier, E. B., M. Mike Acreman, en D. Knowler. 1997. Economic Valuation of Wetlands: A Guide for Policy Makers and Planners. Gland, Zwitserland: Bureau van de Overeenkomst van Ramsar. ISBN 294007321X.

• Environmental Protection Agency (EPA). 2006a. Wat zijn wetlands? U.S. Environmental Protection Agency. Opgehaald 31 december 2008.

• Environmental Protection Agency (EPA). 2006b. Definities van wetlands. U.S. Environmental Protection Agency. Opgehaald op 31 december 2008.

• Environmental Protection Agency (EPA). 2004. [Overzicht wetlands. U.S. Environmental Protection Agency EPA 843-F-04-011a (december 2004). Opgehaald 31 december 2008.

• Environmental Protection Agency (EPA). 2008. Fen. U.S. Environmental Protection Agency EPA 843-F-04-011a (december 2004). Opgehaald 31 december 2008.

• Mitsch, W. J., and J. G. Gosselink. 1993. Wetlands, 2e druk. New York: Van Nostrand Reinhold. ISBN 0442008058.

• Natural Resources Conservation Service (NRCS), Ministerie van Landbouw van de Verenigde Staten. 2007. National Soil Survey Handbook: Glossary Of landform and geologic terms (Deel 629) NRCS USDA. Op 31 december 2008 ontleend.

• Rose, F. 1989. Grasses, Sedges, Rushes and Ferns of the British Isles and north-western Europe. New York: Viking. ISBN 0670806889.