WAT EEN CONVENIENT ding is een tam parlement. Op 10 maart keurde de Russische Doema op voorstel van de eerste vrouw in de ruimte (nu een beroemd parlementslid) een amendement op de grondwet van het land goed dat de klok zou terugzetten, zodat iemand niet meer dan twee opeenvolgende termijnen als president kan dienen. Daardoor zou Vladimir Poetin, die momenteel niet in aanmerking komt voor een nieuwe ambtstermijn als zijn huidige in 2024 afloopt, na die datum nog twee termijnen van zes jaar kunnen aanblijven, ervan uitgaande dat hij nog twee verkiezingen kan winnen bovenop de vier die hij al gewonnen heeft. Tegen die tijd, in 2036, zou hij 83 zijn, en zou hij Rusland 36 jaar hebben geregeerd, even lang als Ivan de Verschrikkelijke. Twee van ’s werelds grootste militaire mogendheden, China en Rusland, hebben nu een soort presidenten-voor-het-leven. Zulke leiders worden zelden beter naarmate ze ouder worden.
Uw browser ondersteunt het <audio>-element niet.
Maak gebruik van meer audio en podcasts op iOS of Android.
Er zijn nog een paar technische problemen (zie artikel). Het Constitutionele Hof van Rusland moet zich nog uitspreken over de vraag of de veranderingen van de heer Poetin inderdaad grondwettelijk zijn. Het is een teken van hoe volledig de heer Poetin de Russische instellingen naar zijn hand heeft gezet, dat niemand denkt dat hij zijn zin niet zal krijgen, net zoals niemand denkt dat Valentina Teresjkova, die op 16 juni 1963 een reuzensprong voor de vrouw maakte, op eigen houtje handelde. De derde hindernis is een “volksstemming” van twijfelachtige wettigheid over de nieuwe aangepaste grondwet, die de heer Poetin heeft gepland voor 22 april. Dat zit er misschien iets minder in, maar de mensen van het Kremlin zijn bedreven in het onderdrukken van protesten en het neutraliseren van de pers. En de rest van de grondwetswijzigingen zijn bedoeld om de populariteit bij traditioneel ingestelde Russen te vergroten, bijvoorbeeld door te benadrukken dat de Russische wet voorrang moet hebben boven het internationale recht, dat staatspensioenen inflatiebestendig moeten zijn en dat het homohuwelijk nooit zal worden toegestaan.
Niets van dit alles zou als een verrassing moeten komen. De heer Poetin en zijn kring hebben te veel vijanden gemaakt en te veel geld verdiend om het risico te lopen de macht vrijwillig op te geven. De echte vraag was hoe hij zijn voornemen om voor onbepaalde tijd te regeren zou inkleden. Hij heeft de regel van twee termijnen al eens omzeild door de zogenaamd minder machtige post van premier te bekleden en te ruilen met de plooibare Dmitri Medvedev, die tussen 2008 en 2012 president was. De heer Medvedev ruilde vervolgens plichtsgetrouw weer terug, waardoor de heer Poetin weer president kon worden met zijn klok opnieuw ingesteld en de termijn verlengd werd van vier tot zes jaar. De heer Medvedev werd eerder dit jaar gedumpt als premier, en het Kremlin lijkt te hebben gekozen voor een nog eenvoudigere manier om de regels te omzeilen.
De truc gaat ervan uit dat de heer Poetin in 2024 en 2030 net zo zwak tegenover hem zal staan als in 2000, 2004, 2012 en 2018. Is dat aannemelijk? De timing van de veranderingen is onheilspellend voor hem. De ineenstorting van de olieprijs deze week zal de economie pijn doen. Ondanks 20 jaar aan het roer en een duidelijke wereldwijde trend om vervangers voor fossiele brandstoffen te vinden, is hij er bij lange na niet in geslaagd Rusland te diversifiëren en minder afhankelijk te maken van olie en gas. Zijn regering heeft genoeg financiële reserves opgebouwd om nog jaren mee vooruit te kunnen, maar niet voor altijd. Ondertussen hebben diepgewortelde corruptie en een gebrek aan concurrentie de vooruitzichten voor groei belemmerd. Het politieke optreden van Poetin – de Krim annexeren, Oost-Oekraïne binnenvallen, inmenging in de verkiezingen in andere landen en leiding geven aan de moord op tegenstanders in het buitenland – heeft van zijn land een paria gemaakt en sancties opgelegd die niet versoepeld lijken te worden. Importsubstitutie sinds 2014 heeft hem ademruimte gegeven, maar voor gewone Russen zal het leven waarschijnlijk moeilijker worden.
In de hete stoel totdat hij koud wordt
De populariteit van de heer Poetin is sinds de verkiezingen in 2018 aan het wankelen, deels vanwege een zwakke economie, maar ook omdat hij heeft geprobeerd de leeftijd te verhogen waarop Russen staatspensioenen ontvangen. Dat was nodig, maar impopulair, en hij zwakte zijn plannen af. Bij de gemeenteraadsverkiezingen vorig jaar leed zijn partij Verenigd Rusland zware verliezen, vooral in Moskou, ondanks pogingen om sterke tegenstanders van het stembiljet te weren. Toch heeft hij, door de media en de kieswet te manipuleren, tot dusver verhinderd dat een enkele uitdager brede steun zou verwerven. Poetin werd in 2018 herkozen als president met 77% van de stemmen, zijn beste resultaat ooit, mede doordat zijn populairste tegenstander, Alexei Navalny, van deelname werd uitgesloten op grond van een verzonnen aanklacht wegens fraude. Geen despoot is onsterfelijk. Maar de Russen hebben goede redenen om zich zorgen te maken dat hun moderne tsaar nog lang op de troon zal blijven. ■
Dit artikel verscheen in het hoofdkatern van de gedrukte editie onder de kop “Vlad de onbepaalde”