Vorige zondag dook er voor het eerst sinds 1977 een ijsbeer op in Norilsk, een industriestad in Siberië die bekendstaat om de productie van nikkel. Zichtbaar ziek, dun en zwak, met diarree en tranende ogen, zwierf ze door de stad, voedde zich op een vuilnisbelt en rustte uit op het terrein van een zand-en-grindfabriek. Op een spookachtige foto loopt de ijsbeer naar een rij auto’s toe, haar poten vuil, haar hoofd gebogen op een manier die sereen lijkt, bijna eerbiedig. Een paar chauffeurs hebben hun deuren geopend en staan naast hun auto’s naar het dier te turen. Om Norilsk te bereiken vanaf de Noordpool, zou ze honderden kilometers hebben moeten reizen. IJsberen zijn afhankelijk van het zee-ijs om op zeehonden te jagen, en als dat smelt, moeten ze ofwel andere voedselbronnen zoeken ofwel honger lijden. Sommige plaatselijke milieuactivisten speculeerden dat de ijsbeer waarschijnlijk op pelgrimstocht was gegaan omdat hij was uitgehongerd. Dit ene beeld leek dus zowel de tragedie van de klimaatverandering als de veerkracht van de natuur te omvatten.
Echter, het bleek dat dit niet was wat er was gebeurd. Een team van specialisten onderzocht de ijsbeer en stelde vast dat haar vacht (die nog wit was) te schoon was om zo’n reis te hebben doorstaan. Het was mogelijk dat zij als welp gevangen was en was grootgebracht door stropers in de buurt, die, uit angst voor een recente repressie, haar vrijlieten om uit de problemen te blijven. In elk geval hebben de wildlife-experts haar overgebracht naar een dierentuin, waar ze kan worden verzorgd en behandeld voor de ziekten die ze heeft opgelopen door afval te eten.
Dit was niet het eerste omstreden beeld van een uitgehongerde ijsbeer. In 2017 legden Paul Nicklen en Cristina Mittermeier een video vast van een ijsbeer die over een ijsloze archipel in het Canadese Noordpoolgebied liep en zich voedde van vuilnisbakken. De beer was skeletachtig, had een vlekkerige vacht en was zo zwak dat hij bijna in elkaar zakte. Nadat National Geographic de video had gepubliceerd, met daarop de tekst “Zo ziet klimaatverandering eruit”, werd deze door naar schatting tweeënhalf miljard mensen bekeken. Maar sommige wetenschappers beschuldigden National Geographic ervan de feiten niet goed weer te geven. Er was geen enkele manier om te weten of de klimaatverandering de enige oorzaak was van de hongersnood van het dier, beweerden zij; het kon ook gewoon ziek of oud zijn geweest. In reactie hierop publiceerde National Geographic een verklaring, geschreven door Mittermeier, getiteld “Starving-Polar-Bear Photographer Recalls What Went Wrong,” met daarin de zin: “Misschien hebben we een fout gemaakt door niet het volledige verhaal te vertellen – dat we op zoek waren naar een foto die de toekomst voorspelde en dat we niet wisten wat er met deze specifieke ijsbeer was gebeurd.” De onvolledige, zo niet onjuiste kennis van de fotografen ondermijnde de grotere waarheid die ze probeerden over te brengen.
Het verhaal van de klimaatverandering wordt deels verteld aan de hand van foto’s van ijsberen. En dat is geen wonder: in hun glinsterende ijzige habitat weerspiegelen ze de onwereldse schoonheid die door de stijgende temperaturen dreigt te worden vernietigd. De foto’s uit Norilsk van vorige week waren niet precies een foto van een diersoort die door de klimaatverandering uit zijn leefgebied wordt verdreven – hoewel ze als verhaal over menselijke wreedheid niet minder verontrustend zijn – maar de viscerale reacties die ze teweegbrachten waren misschien toch een gepaste reactie, gezien de huidige crisis. Door de nikkelmijn- en smeltindustrie is Norilsk een van de meest vervuilde plaatsen op aarde – de gemiddelde levensverwachting is er ongeveer tien jaar korter dan in de rest van Rusland. In 2016 zorgde industrieel afval van de nikkelfabriek ervoor dat de rivier de Daldykan in de stad rood kleurde. De aanwezigheid van een dier dat we gewend zijn in ongerepte natuur te zien, doet de hele omgeving nog somberder en bijtend lijken. Maar om een rij auto’s te zien stoppen om een dier te observeren wiens habitat door hun uitstoot wordt vernietigd, is als een geval van herstellende gerechtigheid – de schuldige en het slachtoffer ontmoeten elkaar van aangezicht tot aangezicht. Het biedt ons een zeldzame gelegenheid om de verstrekkende morele gevolgen van onze schijnbaar goedaardige handelingen, zoals autorijden, onder ogen te zien. Geen enkele openbaring over de situationele waarheid van het beeld mag voor ons aanvoelen als toestemming om gewoon weg te kijken en weer in onze auto te stappen.