Italië, Italia, Italien. Frankrijk, La France, Frankreich. Duitsland, Deutschland, L’Allemagne. Wacht, wat?
Als je geïnteresseerd bent in talen en in Europa hebt rondgereisd, is het je misschien opgevallen dat het niet altijd gemakkelijk is te zeggen wanneer mensen het over Duitsland hebben. Dat komt omdat – in tegenstelling tot andere landen – de naam van Duitsland van taal tot taal sterk verschilt. In het piepkleine België noemen de Franstaligen het Allemagne en de Vlamingen het Duitsland, en als je naar Polen gaat, heet het Niemcy. Taalkundigen zijn geneigd de naam van het land in zes verschillende hoofdcategorieën onder te verdelen. Maar waarom deze verscheidenheid?
Stammen
Duitsland werd tijdens de Koude Oorlog opgedeeld in Oost en West, maar dat was lang niet de eerste keer dat de natie in gebieden werd verdeeld. Het Duitsland zoals wij dat nu kennen ontstond pas in de 19e eeuw, toen Otto von Bismarck in 1871 politiek onafhankelijke regio’s met verschillende gewoonten, namen en dialecten in een rijk verenigde.
Dit betekent dat de meeste termen voor ‘Duitsland’ stammen uit een tijd dat Duitsland nog niet echt bestond. In plaats daarvan was er de stam ‘Alemannen’ in het Duitstalige deel van de Elzas en de aan Frankrijk grenzende regio Baden-Württemberg, waar ze ‘Allemagne’ zeggen. Intussen denkt men in Estland en Finland, waar Duitsland tegenwoordig respectievelijk Saksamaa en Saksa heet, bij Duitsers over het algemeen aan Saksen.
When in Rome
En hoe zit het dan met het Engels (Germany) of het Italiaans (Germania)? Toen het Romeinse Rijk Europa veroverde, was Germania de Latijnse term die werd gebruikt om het gebied aan te duiden dat werd bewoond door Germaanse stammen. Maar “German” en “Germany” werden in het Engels pas rond 1500 gebruikt; daarvoor werden “Almain”, “Alman” en “Dutch” gebruikt – wat ons bij de volgende categorie brengt.
Van het volk
Tyskland (Scandinavische talen zoals Deens en Zweeds), Duitsland (Nederlands) en natuurlijk Deutschland (Duits) waren termen die zich waarschijnlijk hebben ontwikkeld uit het Proto-Germaanse þeudō of Þeudiskaz, wat respectievelijk “natie” en “van het volk” betekent. Dit zijn inderdaad de variaties die gebruikt worden (of gebruikt werden) in de Germaanse talen zelf.
Niet ons volk
Slavische termen voor Duitsland, zoals Niemcy (Pools) of Německo (Tsjechisch), hebben een heel andere oorsprong. Ze komen van het Proto-Slavische němьcь, dat “stom” betekent. Het woord werd vervolgens gebruikt om buitenlanders aan te duiden (d.w.z. mensen die de lokale talen niet konden spreken), die vaak Germaanse mensen bleken te zijn.
Wie weet het?
Er is geen definitief antwoord op de vraag waar Baltische termen als Vācija (Lets) en Vokietija (Litouws) vandaan komen. Sommigen denken dat ze afstammen van het Proto-Indo-Europese woord *wek (dat ‘spreken’ betekent), terwijl anderen suggereren dat ze zich zouden kunnen hebben ontwikkeld uit termen die werden gebruikt voor de Vikingen.
Enzovoort …
In feite zijn er nog meer namen die in de loop der jaren zijn gebruikt voor Duitsland die niet passen in de hierboven geschetste categorieën. Teutonia (middeleeuws Latijn) en Ashkenaz (middeleeuws Hebreeuws) klinken sommige mensen misschien bekend in de oren. Maar als u meer wilt weten over de taalkundige geschiedenis achter deze termen, kunt u deze YouTube-video bekijken, of een ongelooflijk gedetailleerde Wikipedia-pagina die aan het onderwerp is gewijd.
Omslagfoto via Pexels (CC0)