Jest mżawka niedzielne popołudnie w Tlaquepaque, meksykańskim mieście znanym tak samo z ceramiki i garncarstwa, jak i z kultury mariachi. W tradycyjnej meksykańskiej restauracji i barze o nazwie El Patio, atmosfera jest gwarna. Rodziny jedzą wielkie talerze pescado i pollo w sosie mole i dzielą się opowieściami, podczas gdy kilka kroków dalej, na centralnym dziedzińcu al fresco, dwie tancerki w kolorowych strojach baile folklorico stoją w gotowości na podwyższonej drewnianej scenie. Nagle powietrze wypełnia melodia głosów, po której następują dźwięki trąbek i skrzypiec. To kultowa pieśń mariachi „Guadalajara”, którą członkowie zespołu śpiewają, okrążając restaurację, a tancerki wirują i tupią nogami w rytm muzyki. To wszystko jest bardzo normalne dla stanu Jalisco w Meksyku – miejsca narodzin muzyki Mariachi – z wyjątkiem jednego głównego aspektu: zespół jest w całości żeński.
Meksykańskie dziedzictwo Mariachi sięga co najmniej XVIII wieku. Ten gatunek muzyki i związana z nim kultura rozpoczęła się na wsi na zachodzie, a później dotarła do Guadalajary, największego miasta stanu Jalisco. Muzyka Mariachi wykorzystuje szereg różnych instrumentów strunowych, a w bardziej nowoczesnych zespołach także trąbki, i opowiada historie mieszkańców Meksyku, od ich miłości do ojczyzny po nieodwzajemnioną miłość do innej osoby, w stylach od ballad i walców po polki i pasodoble. Wykonawcy Mariachi są również znani ze swojego charakterystycznego stroju: garnitury w stylu Charro, które zazwyczaj składają się z krótkich kurtek wyszywanych zdobieniami po obu stronach i spodni do nich pasujących, piteado (rodzaj ozdobnej skóry) pas i pasująca klamra, krawat, buty i sombrero.
Zawsze można znaleźć zespoły mariachi grające na Plaza de los Mariachis w Guadalajarze, czyli na głównym placu, oraz muzyków przechadzających się po ulicach miasteczek Jalisco, takich jak Tapalpa i San Sebastián del Oeste. W 2011 roku UNESCO uznało mariachi za symbol „niematerialnego dziedzictwa kulturowego” Meksyku, dołączając do wcześniejszych skarbów, takich jak Dia de Muertos i tradycyjna kuchnia meksykańska. Ale podczas gdy całkowicie żeńskie zespoły mariachi są dobrze znane poza krajem w miastach takich jak Los Angeles i Nowy Jork, wciąż walczą o znalezienie swojego miejsca w domu.
„Na każde 100 zespołów mariachi, tylko około pięć z nich jest żeńskich”, mówi Verónica Oviedo, liderka Mujer Latina, tego samego zespołu grającego w El Patio i jednego z niewielu całkowicie żeńskich zespołów w okolicy, pomimo wykonawców takich jak Lola Beltrán, która przełamała rolę płci prawie 75 lat temu. Często określana jako „Lola la Grande”, a później „Królowa Mariachi”, Beltrán była meksykańską aktorką i piosenkarką, która stała się znaczącą częścią sceny Mariachi przez ponad 40 lat, począwszy od 1947 roku i jest w dużej mierze odpowiedzialna za rozpowszechnianie muzyki Mariachi na całym świecie. Mimo to, nadal częściej można zobaczyć kobiety grające mariachi w większości męskich zespołach, niż w grupie złożonej wyłącznie z kobiet. „Ludzie myślą, że kobiety nie mogą grać muzyki mariachi” – mówi Oviedo. „Ale w rzeczywistości, to dobrzy muzycy i źli muzycy są prawdziwym rozróżnieniem.”
Oviedo rozpoczął Mujer Latina w grudniu 2004 roku z zaledwie ośmiu członków, ale grupa od tego czasu wzrosła do 10, w tym pięciu skrzypków, dwóch trębaczy, guitarrón (lub duża gitara basowa), vihuela (gitara jak instrument strunowy), i harfa. Ubrani w dopasowane stroje w kolorze głębokiego fioletu lub czerni, które zastępują długie spódnice spodniami, ale poza tym stosują się do standardowego stroju Mariachi, grali w całym Meksyku, występowali jako część sierpniowego Międzynarodowego Festiwalu Mariachi w Guadalajarze, a nawet zabrali swój pokaz głównie tradycyjnych piosenek na międzynarodowe festiwale, takie jak Vancouver’s Mariachi Festival Canada i Festival del Tamal w południowej Kalifornii.
„Częścią powodu, dla którego założyłam Mujer Latina”, mówi Oviedo, „było otwarcie kolejnych drzwi dla meksykańskich kobiet. W kulturze, w której 'mariachi’ emanuje machismo, było to trudne.” Oviedo mówi mi, że wybór innego gatunku muzycznego, takiego jak pop czy bolero, byłby akceptowalny w Meksyku, ale nie mariachi. „Dla większości kobiet, które wykonują Mariachi, jest to bardziej hobby”, mówi. „Nadal oczekuje się od nas, że połączymy to z obowiązkami domowymi i opieką nad dziećmi, ale dla mężczyzn jest to opłacalny biznes.”
W przeciwieństwie do większości wykonawców Mariachi, Oviedo nie pochodziła z rodziny muzyków. Zamiast tego zdecydowała się na samodzielną naukę gry na gitarze, a następnie na skrzypcach, biorąc lekcje przez trzy kolejne lata, zanim założyła zespół Mujer Latina. „Muzyka mariachi jest bardzo odrębna” – mówi. „Na przykład, grasz na trąbce w salsie, ale to nie znaczy, że będziesz w stanie przestawić się na zespół Mariachi. Jest to kolejny powód, dla którego nie zobaczysz wielu kobiet muzyków Mariachi – wymaga to poświęcenia czasu, którego po prostu nie ma.”
Członkowie Mujer Latina mają średnio około 36 lat, a wielu z nich (zwłaszcza tych, którzy są samotni) ma inne środki zatrudnienia. Kilka z nich jest pełnoetatowymi nauczycielkami, poświęcając swoje noce i weekendy na muzykę. Pomimo trudnej walki, kobiety zgadzają się, że to zarówno poczucie dumy, jak i możliwość uczestniczenia w ukochanej meksykańskiej tradycji skłoniły większość z nich do przyłączenia się do Mujer Latina. Na przykład, Margarita Rojo Chávez jest skrzypaczką w Mujer Latina od 12 lat. „Studiowałam muzykę na Uniwersytecie w Guadalajarze w ramach kariery zawodowej” – mówi. „Chociaż moja rodzina myślała, że moja droga do muzyki będzie w orkiestrze symfonicznej lub filharmonii, spodobał mi się pomysł bycia w zespole mariachi. Tutaj mogę również śpiewać i już jestem jednym z głównych głosów.”
Elva Aranza Zavala Souza, również skrzypaczka Mujer Latina, mówi, że to jej miłość do meksykańskiej muzyki, wraz z możliwością reprezentowania Meksyku w innych krajach, zainspirowała ją do spróbowania muzyki mariachi. „To może być trudne, ponieważ nie jest to ekonomicznie opłacalne dla kobiet, a środowisko pozostaje w przeważającej mierze męskie” – mówi. „Jednak moi rodzice widzieli, jak ciężko pracowałam i postanowili pomóc mi w realizacji mojego marzenia.”
Według Oviedo, powszechne jest błędne przekonanie, że wszystkie zespoły mariachi są męskie – takie, które pojawia się, ponieważ męscy muzycy są tradycyjnym modelem. „Mamy na wszystko: granie w restauracjach, jako część parady, nawet występy na pogrzebach”, mówi, „ale większość ludzi nadal wyobraża sobie, że składają się z mężczyzn”. W rzeczywistości, dziś istnieją zespoły Mariachi składające się w całości z dzieci; ojcowie i synowie grający razem, a nawet grupy LGBTI. Wśród różnic w wieku, płci i/lub seksualności, muzyka brzmi tak samo.
„Większość reakcji na Mujer Latina była pozytywna”, mówi Oviedo, „zarówno ze strony męskich wykonawców mariachi, jak i naszej publiczności. Mariachi może mieć długą tradycję bycia męskim, ale Mariachi to także Meksyk. otworzył drzwi dla naszego kraju. Teraz otwiera również drzwi dla naszych kobiet.”
Możesz przyłączyć się do rozmowy na temat tej i innych historii na forach społeczności Atlas Obscura.