Neurology and Don Quixote

Abstract

Don Quixote de la Mancha, uważany za jedno z najważniejszych i najbardziej wpływowych dzieł zachodniej prozy nowożytnej, zawiera wiele odniesień interesujących dla niemal wszystkich specjalności medycznych. W związku z tym w nieśmiertelnym dziele Cervantesa można znaleźć liczne odniesienia do neurologii. W niniejszej pracy postawiliśmy sobie za cel odczytanie Don Kichota z punktu widzenia neurologa, opisując rozsiane w powieści zjawiska neurologiczne, takie jak drżenia, zaburzenia snu, objawy neuropsychiatryczne, otępienie, epilepsja, paraliż, udar mózgu, omdlenia, uraz głowy i bóle głowy; odnosimy te objawy do opisów tych schorzeń w ówczesnej literaturze medycznej. Dokonujemy również przeglądu źródeł informacji neurologicznych Cervantesa, w tym dzieł znanych hiszpańskich autorów, takich jak Juan Huarte de San Juan, Dionisio Daza Chacón i Juan Valverde de Amusco, i stawiamy hipotezę, że zaburzenia Don Kichota były w rzeczywistości schorzeniem neurologicznym. Chociaż Cervantes napisał go cztery wieki temu, Don Kichot zawiera mnóstwo odniesień do neurologii, a wiele z pomysłów i koncepcji odzwierciedlonych w nim jest nadal interesujących.

© 2012 S. Karger AG, Basel

Wprowadzenie

W 1605 roku Miguel de Cervantes (1547-1616) opublikował w Madrycie pierwszy tom swojej powieści El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha, popularnie zwanej Don Kichotem, która jest uważana za jedno z najważniejszych i najbardziej wpływowych dzieł prozy zachodniej, rywalizujące jedynie z Biblią pod względem liczby języków, na które zostało przetłumaczone. Drugi tom ukazał się dekadę później, w 1615 roku (ryc. 1).

Sytuacja Don Kichota jest niezwykle złożona. Sam hidalgo ma szlachetny zamiar poświęcenia swych sił w służbie porządku moralnego, do czego nakłaniają go wzniosłe nakazy dobra i piękna uosabiane przez jego platoniczną ukochaną, Dulcyneę del Toboso. Don Kichot ma za zadanie naprawiać krzywdy, zadośćuczynić niesprawiedliwości, pomagać wdowom i sierotom, chronić dziewczęta, bronić uciśnionych itd. Jego zamiar, niewykonalny w tym świecie rzeczywistości, zostaje udaremniony przez ziemskie przeszkody, reprezentowane przez postać Sancho Pansy, prostego chłopa, który nie może uciec przed szlachetnym wpływem swego pana. W schemacie Don Kichota, który stał się integralną częścią cywilizacji zachodniej, odbija się wiele uniwersalnych problemów, które ze względu na swoją złożoność nie dają się ująć w żadnej prostej i jednostronnej interpretacji: Don Kichot i jego moralna przeciwwaga, Sancho, są jednocześnie satyrą literacką, krytyką społeczną, zwierciadłem dekadenckiego przepychu imperium hiszpańskiego i echem odwiecznego konfliktu między komedią a tragedią, snem a rzeczywistością, szaleństwem a rozsądkiem oraz idealizmem a ziemskim materializmem.

Niezwykle wiele studiów, od monografii po dzieło całościowe, ukazało się w ostatnich dziesięcioleciach na temat Cervantesa i jego arcydzieła, Don Kichota. Poza tym, wpływ Don Kichota na twórczość pisarzy (takich jak Borges, Dostojewski, Joyce czy Twain), muzyków (Purcell, Richard Strauss czy Manuel de Falla) i malarzy (Goya, Picasso czy Salvador Dalí) jest niezwykły i dobrze znany (fig. 2).

Don Kichot wywarł również głęboki wpływ na medycynę. W istocie, reperkusje Don Kichota w dziełach wybitnych lekarzy są godne uwagi. Thomas Sydenham, znany jako angielski Hipokrates, radził swojemu uczniowi Richardowi Blackmore’owi, by czytał Don Kichota, by stać się lepszym lekarzem. Sir William Osler, często nazywany „ojcem nowoczesnej medycyny” za swój wkład w rozwój edukacji medycznej, umieścił Don Kichota na swojej liście lektur dla studentów medycyny. W wieku 27 lat Sigmund Freud napisał do swojej przyszłej żony, Marthy Bernays, o głębokim wrażeniu, jakie wywarła na nim lektura Don Kichota po hiszpańsku. Mniej więcej w tym czasie Freud zastanawiał się, czy kontynuować swoje badania neuronaukowe i zostać neuronaukowcem (rozumianym jako analogia ideału kwiksa), czy też poświęcić się dobrze płatnej prywatnej praktyce lekarskiej (analogia Sancho, jako zasada rzeczywistości). Santiago Ramón y Cajal odkrył Don Kichota w wieku 12 lat, ale nie bardzo podobała mu się powieść, w której bohater poniósł tak wiele porażek. To początkowe wrażenie zmieniło się radykalnie w ciągu jego życia, jak można wywnioskować z jego esejów, które są pełne odniesień do Don Kichota .

Zainteresowanie lekarzy Don Kichotem może być częściowo konsekwencją faktu, że Cervantes traktuje kwestie medyczne w Don Kichocie z wyjątkową dokładnością, tak że niektórzy zastanawiali się, czy rzeczywiście był lekarzem .

Istnieją doskonałe prace na temat niektórych schorzeń wymienionych w Don Kichocie. Jednak do tej pory nikt jeszcze nie próbował przeprowadzić kompleksowego badania wielu odniesień do neurologii rozsianych po całym tekście. W tej pracy podjęliśmy próbę przeczytania Don Kichota z punktu widzenia neurologa, badając neurologiczne terminy i warunki, które pojawiają się w powieści, przeglądając źródła informacji neurologicznych Cervantesa i stawiając hipotezę, czy objawy Don Kichota były rzeczywiście spowodowane chorobą neurologiczną.

Metody

Obie części El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha były systematycznie czytane przez obu autorów w celu zidentyfikowania odniesień do neurologii. Po fazie przesiewania, terminy neurologiczne (takie jak „porażenie”, „drżenie”, „głowa”, „omdlenie”, itp.) zostały specjalnie wyszukane w cyfrowej wersji tekstu. Rozbieżności między autorami były rozwiązywane przy 100% zgodności poprzez dyskusję i konsensus. Czytanie i wyszukiwanie zostało przeprowadzone na hiszpańskim wydaniu tekstu, a następnie przetłumaczone na język angielski, po wydaniu angielskim przez J.M. Cohen .

Neurological Conditions in Don Quixote

Wśród neurologicznych znaków i objawów, które pojawiają się w trakcie Don Kichota są następujące:

Tremors

Jest więcej niż 10 odniesień do stanów drżenia, głównie związanych z emocjami strachu: 'I hung upon his words, my legs trembling under me so that I could scarcely stand’ (część I, ch. 27); „Ale ledwie usłyszała dwa wersy, bo śpiewak ciągnął dalej, ogarnęło ją dziwne drżenie, jakby cierpiała na ciężki atak agii kwartanowej” (cz. I, rozdz. 43); lub związane z uczuciem niepokoju: „Don Kichot więc, podniósłszy się na nogi, drżąc od stóp do głów […], rzekł głosem pośpiesznym, wzburzonym, […]” (cz. II, rozdz. 32). (cz. II, rozdz. 32). W tym kontekście drżenie nie może być jednak traktowane jako choroba sama w sobie, lecz raczej jako fizjologiczna konsekwencja emocjonalnych okoliczności akcji. Serce miało być wówczas siedliskiem emocji, a gdy te emocje były zaburzone, zmiany rytmu serca mogły docierać do ramion i rąk, powodując drżenie. Koncepcja ta była wspierana przez kilku autorów, w tym Juan de Barrios (1562-1645), który wyjaśnił w 34 rozdziale (zatytułowanym „O palpitacjach, drżeniu i uderzeniach serca”) swojego dzieła Verdadera medicina, cirugía y astrología (Prawdziwa medycyna, chirurgia i astrologia), opublikowanego w Meksyku w 1607 r., że „drżenie jest kołataniem serca, które może pojawić się w każdej części”. Podobny pogląd można znaleźć w Quaestiones practicae, medicae et chirurgicae (1589) Agustina Vázqueza, kierownika katedry medycyny na Uniwersytecie w Salamance.

Przez całą powieść, istnieją pewne ciekawe wzmianki o drżenie wywołane rtęcią: „… na który spektakl Sancho zaczął się trząść jak człowiek dawkowany z rtęcią, a Don Kichotowi włosy stanęły dęba” (część I, rozdz. 19). Po raz pierwszy rtęci użyto w XVI wieku do leczenia syfilisu, co dało początek powiedzeniu: „Jedna noc z Wenus, całe życie z rtęcią”. Rtęć mogła być podawana w postaci kalomelu (chlorek rtęci), maści, kąpieli parowej lub pigułek. Niestety, skutki uboczne były równie bolesne i przerażające jak sama choroba. Wielu pacjentów, którzy poddali się leczeniu rtęcią, cierpiało z powodu rozległych ubytków zębów, owrzodzeń i uszkodzeń neurologicznych (w tym napadów padaczkowych i drżeń, jak w powyższym fragmencie). Stosowanie terapii rtęcią było kontynuowane do czasu, gdy pierwsze skuteczne leczenie, salwarsan, zostało opracowane w 1910 roku przez immunologa Paula Ehrlicha (1854-1915).

Zaburzenia snu

Don Kichot cierpiał na chroniczną bezsenność z powodu rozmyślań i zmartwień: „Don Kichot nie spał zbyt wiele w nocy, myśląc o swojej pani Dulcynei” (część I, rozdz. 8); lub „w jedną z nocy, kiedy nie mógł spać… usłyszał, jak ktoś otwiera drzwi” (część II, rozdz. 48). Co więcej, Cervantes wskazuje, że brak snu przyczynił się do powstania obłędu Don Kichota: „a ponieważ mało spał i dużo czytał (…), stracił rozum” (cz. I, rozdz. 1). Pod koniec książki, kiedy Don Kichot cierpi na gorączkę, „wrócił mu rozum” po przespaniu ponad 6 godzin (cz. II, rozdz. 54).

Bezsenność była uważana za ciężką chorobę przez ówczesną literaturę medyczną, jak napomina Blas Álvarez de Miraval w swojej książce La conservación de la salud del cuerpo y del alma (Poprawa zdrowia ciała i duszy), wydanej w 1597 roku: „Jest to bardzo niebezpieczny znak, że pacjent nie może spać, w dzień lub w nocy, ponieważ sen jest niezbędny do odprężenia zmysłów” (rozdz. 23). 23).

Chrapanie jest również cytowany: ” wezwał do swego giermka Sancho, który wciąż chrapał” (część II, rozdz. 20). Sancho ma również zwyczaj ucinania sobie długich drzemek: Sancho odpowiedział, że (…) zwykle spał cztery lub pięć godzin w letnie popołudnie” (cz. II, rozdz. 32). Chrapanie, długie sjesty i jego otyłość sugerują, że choć nie ma wzmianek o epizodach ustania oddychania podczas snu, Sancho mógł mieć obturacyjny bezdech senny.

Siesta, wciąż hiszpański zwyczaj, był uważany za zdrowy nawyk, jak Ivan Sorapán de Rieros (1572-1638) wskazał w swoim dziele Medicina española (hiszpańska medycyna), opublikowanym w 1616: „Ci, którzy śpią w południe, nawet zdrowi lub z jakąkolwiek chorobą, nie powinni zmieniać swojego nawyku.

Wreszcie, jest epizod, w którym zachowanie Don Kichota we śnie jest zmienione; krzyczy i atakuje kilka winiaczy, podczas gdy śni, że walczy z olbrzymem:

„a w prawej ręce trzymał swój nienaostrzony miecz, którym ciął na wszystkie strony, wydając okrzyki, jakby rzeczywiście walczył z jakimś olbrzymem: a najlepsze było to, że jego oczy nie były otwarte, bo szybko zasnął i śniło mu się, że walczy z olbrzymem” (cz. I, rozdz. 35).

To zdarzenie zostało zinterpretowane jako objaw zaburzeń szybkiego ruchu gałek ocznych. Cervantes, poprzez Sancho Pansę, wyjaśnia również ideę, że sen jest stanem pasywnym, podobnym do śmierci, w którym wszystkie czynności umysłowe są prawie nieobecne (część II, rozdz. 58). Ówczesne teorie były niejasne co do pochodzenia snu i znaczenia snów. Blas Alvarez de Miraval w La conservación de la salud del cuerpo y del alma (rozdz. 23-26) precyzuje, że „według Awerroesa sen pochodzi z serca, ale według Galena powstaje w mózgu”. I dalej: 'Sen jest stanem, w którym zmysły nie są tak wolne jak w czuwaniu, ale też nie są tak zatrzymane jak w najgłębszym śnie .’ Alvarez de Miraval opisuje również niektóre zaburzenia zachowania podczas snu, w tym somniloquię i somnambulizm: „Wielu ludzi mówi podczas snu, a nawet odpowiada na to, o co się ich pyta. Inni błądzą po swoim pokoju.’

Objawy neuropsychiatryczne

Ekspozycje sugerujące złożone halucynacje wzrokowe i słuchowe obejmują słynną walkę z wiatrakami: 'Tam widzisz około trzydziestu oburzonych olbrzymów, z którymi będę walczył’ (cz. I, rozdz. 8), oraz urojenia paranoidalne: Czarownicy mnie prześladowali, czarownicy prześladują mnie nadal i czarownicy będą mnie nadal prześladować” (cz. II, rozdz. 32); „Czy nie mówiłem wam, panowie, że ten zamek jest zaczarowany i że mieszka w nim legion albo i więcej diabłów?” (cz. I, rozdz. 45). (część I, rozdz. 45).

Dementia

Cervantes przedstawia niektóre z cech upośledzenia funkcji poznawczych, w tym zaburzenia osądu: „i co z mało snu i dużo czytania jego mózgi tak wyschły, że stracił rozum” (część I, rozdz. I); dezorientacja czasowa: „trzy dni minęły w jednej godzinie” (część II, rozdz. 23); błędną identyfikację osób, jak na przykład epizod, w którym zidentyfikował skromnego księdza ze swego miasteczka, starego znajomego, jako „arcybiskupa Turpina” (cz. I, rozdz. 7), i pobudzenie: „Kiedy dotarli do Don Kichota, był już wyciągnięty z łóżka i wciąż krzyczał, i szalał, i ciął, i ciął dookoła, tak rozbudzony, jakby nigdy nie spał” (cz. I, rozdz. 7). Cervantes zwraca również uwagę na to, jak Don Kichot często przechodził od nienormalnego zachowania do interwałów jasności: „Jego gospodyni i siostrzenica zauważyły, że ich pan był czasem przy zdrowych zmysłach” (cz. II, rozdz. 1); „Don Kichot rozumował z takim kierunkiem, że jego dwaj przyjaciele uwierzyli mu, że jest przy zdrowych zmysłach” (cz. II, rozdz. 1) oraz „Jest to człowiek szalony, pełen interwałów jasności” (cz. II, rozdz. 18).

Hiszpańscy lekarze interesowali się pamięcią; na przykład Blas Álvarez de Miraval, w La conservación de la salud del cuerpo y del alma (rozdz. 2), oświadcza, że „pamięć i pomysłowość są stracone, jeśli nie są ćwiczone”.

Syncope

Utrata przytomności w Don Kichocie zasługuje na osobne studium, ponieważ jest wybitnie powtarzalna w całej powieści. Kobiety są bardziej podatne na omdlenia, zwłaszcza w kontekście wielkich emocji; często epizody utraty przytomności są szybko odwracalne, co sugeruje histeryczne pochodzenie, co widać w niektórych fragmentach: On będzie wzdychał, ona będzie mdlała, a dziewka będzie szukała wody, bardzo strapiona, bo zbliża się ranek” (cz. I, rozdz. 21) oraz „Pan młody zbliżył się, by objąć swą pannę młodą; a ona, przyłożywszy rękę do serca, padła zemdlona w ramiona matki… Wszystkich wprawiło w zakłopotanie omdlenie Luscindy, a gdy matka rozplątywała ją, by dać jej powietrze…”. (cz. I, rozdz. 21). Być może kobiety te cierpią na zaburzenia konwersyjne, choć w innych fragmentach fikcyjne pochodzenie utraty przytomności wydaje się oczywiste: „W tej chwili Camilla, rzuciwszy się na łóżko, które było w pobliżu, zemdlała. … Kamila długo nie otrząsała się z omdlenia, a przyszedłszy do siebie, rzekła…”. (cz. I, rozdz. 34). „(…) gdy tylko Altisidora go zobaczyła, udała, że mdleje, a jej przyjaciółka złapała ją na kolana i zaczęła pośpiesznie rozpinać łono jej sukni” (cz. II, rozdz. 46). Intensywna aktywność fizyczna i psychiczna może również wywołać omdlenie: „Potarli go, przynieśli mu wino i odwiązali tarcze, a on usiadł na swoim łożu i ze strachu, wzburzenia i zmęczenia zemdlał” (część II, rozdz. 53).

W ramach hiszpańskiej literatury medycznej tego okresu omdlenie jest niezwykle dobrze opisane w ostatnim rozdziale Tratado repartido en cinco partes principales que declaran el mal que significa este nombre: Peste (Traktat z pięcioma głównymi częściami, w których wyjaśnione jest zło tej nazwy: Dżuma), opublikowany w 1601 roku przez Ambrosio Nunes (1530-1611), portugalskiego lekarza (Portugalia była królestwem, które w tym czasie stanowiło część Imperium Hiszpańskiego). Nunes wyjaśnia, że

’Syncope jest greckim terminem, który oznacza „omdlenie”. Z tego, istnieją cztery różnice: pierwszy, „Echlysis”, oznacza „słaby z ducha”, ponieważ poczucie i ruch nie są utracone, ale siła wydaje się zawieść. Drugi, „Lypothomia”, oznacza „słaby”, ponieważ intelekt i ruchy są utracone, choć są one odzyskane szybko. Trzeci, „Lypopsychia”, jest rodzajem omdlenia, z podobnym czasie trwania, mniej lub bardziej. Czwarty jest „Syncope”, w którym siła wydaje się być powalony.”

Epilepsja

Jest genialny opis pacjenta epileptycznego:

„Mój syn jest opętany przez diabła, i nie ma dnia, ale złe duchy dręczą go trzy lub cztery razy; a od tego, że raz wpadł do ognia, ma twarz ściągniętą jak kawałek pergaminu, a oczy łzawiące i zawsze cieknące; ale ma usposobienie anioła, i gdyby nie biczowanie się i bicie siebie, byłby świętym” (cz. II, rozdz. 47).

I jest też genialny opis napadu nieobecności w postaci Cardenio, młodzieńca, który popadł w obłęd po tym, jak jego ukochana Luscinda wyszła za innego mężczyznę, i który mieszka samotnie w Sierra Morena:

„Ale w środku jego rozmowy zatrzymał się i zamilkł, trzymając oczy utkwione w ziemi przez jakiś czas …; i to z niemałym żalem, gdyż z jego zachowania, raz wpatrując się w ziemię z nieruchomym wzrokiem i szeroko otwartymi oczami bez poruszenia powieką, to znów zamykając je, zaciskając wargi i unosząc brwi, można było wyraźnie dostrzec, że dopadł go jakiś rodzaj szaleństwa; (…) podniósł się bowiem z furią z ziemi, na którą się rzucił” (część I, rozdz. 20).

Niektórzy autorzy uważają ten fragment za epizod czynnościowych deficytów neurologicznych w kontekście histerycznego zaburzenia konwersyjnego .

Padaczka była dobrze znana hiszpańskim lekarzom Złotego Wieku. Luis Lobera de Ávila (1480-1551), lekarz cesarza Karola V, opublikował w 1542 Remedio de cuerpos humanos (Remedium ciał ludzkich), w którym wyjaśnia różne terminy podane do epilepsji, w tym „gota coral”, „morbus sacrum”, „morbus comicialis” i „alpheresy”. Lobera de Ávila wskazuje, że „podstawową przyczyną tej choroby może być wpatrywanie się w poruszające się przedmioty, a także silne zapachy. Rozpoznaje się ją, ponieważ epizod napadowy trwa krótko, … i mają zdumiewające ruchy”. Kilka lat później, w 1611 roku, Francisco Pérez Cascales opublikował Liber de Affectionibus puerorum, traktat o pediatrii. Dzieli się na cztery rozdziały, z których pierwszy dotyczy kilku chorób wyeksponowanych „a capite ad calcem” („od głowy do stóp”), w tym chorób neurologicznych, takich jak porażenie, wścieklizna, wodogłowie i epilepsja. Tę ostatnią definiuje jako „zjawisko napadowe, w którym wszystkie części ciała doznają drgawek, a zmysły zewnętrzne i wewnętrzne zostają utracone”. Napady psychogenne niepadaczkowe są również opisane z niezwykłą precyzją przez Péreza Cascalesa, który wyjaśnia, że napady psychogenne niepadaczkowe mają pochodzenie histeryczne/maciczne i we wszystkich przypadkach różnią się od padaczki, ponieważ „kobiety są wstrząsane gwałtownymi napadami na całe ciało, widzą i słuchają, ale straciły panowanie nad sobą z powodu gwałtownych ruchów”.

Paraliż (Perlesy, Apopleksja)

Ojciec opisanego powyżej pacjenta epileptycznego (część II, rozdz. 47) chciał zaręczyć syna z paralityczką: „Ten mój syn, który ma być kawalerem, zakochał się w rzeczonym mieście w damie zwanej Clara Perlerina …; i to imię Perlerina …….; a to nazwisko Perlerinów nie pochodzi od rodowodu ani od pochodzenia, lecz dlatego, że cała rodzina jest paralitykami” (cz. II, rozdz. 47). Niektórzy wysunęli hipotezę, że przyczyną porażenia w tej rodzinie mogła być epidemia ospy, ale można też wziąć pod uwagę inne choroby dziedziczne, takie jak parapareza spastyczna.

Cervantes mógłby opisywać uderzenie przebudzenia w następnym fragmencie: „nikt nie wie, co się stanie; … wielu kładzie się do łóżka w dobrym zdrowiu, które nie może się poruszyć następnego dnia” (część II, rozdz. 19). Jednak konkretnych aluzji do apopleksji nie znajdziemy w Don Kichocie.

W XVI i XVII wieku uważano, że apopleksja jest konsekwencją zablokowania przepływu nerwowego, spowodowanego gęstym humorem lub guzem. Jerónimo Soriano (1560-?), w swojej pracy Método y orden de curar las enfermedades de los niños (Metoda i porządek leczenia chorób dzieci) klasyfikuje perlesy na „doskonałe, w których traci się czucie i ruch; mniej doskonałe, w których traci się tylko ruch; i niedoskonałe, w których traci się tylko czucie”.

Zapobieganie udarom było już znane; na przykład Lobera de Ávila, w Remedio de cuerpos humanos, wskazuje, że „przyczyną apopleksji jest napychanie się potrawami i smakołykami, nawet pomimo tego, że są dobre, ponieważ zagęszczają krew i humory”.

Uraz głowy

Uraz głowy jest często spotykany w Don Kichocie, głównie jako konsekwencja szamotaniny i bójek:

„zrzucając swój bukłak podniósł oburącz lancę i zadał nią taki cios w głowę przewoźnika, że ten rozciągnął go na ziemi … Wkrótce potem nadszedł inny (…) z tym samym zamiarem, aby dać wodę swoim mułom (…), kiedy Don Kichot (…) ponownie rzucił bukłak i ponownie podniósł lancę, i nie rozbijając głowy drugiego przewoźnika na kawałki, zrobił z niej więcej niż trzy, bo rozłożył ją na cztery” (cz. I, rozdz. 3). 3); „Cuadrillero […] stracił panowanie nad sobą i podniósłszy lampę pełną oliwy, uderzył nią Don Kichota w głowę tak mocno, że dał mu mocno rozbitą paszczę” (cz. I, rozdz. 17); „A podnosząc swój pik, którego nigdy nie wypuszczał z ręki, zadał mu taki cios w głowę, że gdyby oficer nie uchylił się, rozciągnęłoby go na całą długość” (cz. I, rozdz. 45), oraz „Pechowiec nie mówił tak nisko, ale Roque go podsłuchał i dobywając miecza prawie rozłupał mu głowę na dwie części” (cz. II, rozdz. 60).

Cervantes zdaje się opisywać pęknięcie czaszki w następnym fragmencie: 'Chwyciwszy miecz mocniej obiema rękami, rzucił się na Biskajczyka z taką furią, bijąc go z całej siły po poduszce i po głowie, że jakby góra na niego spadła, zaczął krwawić z nosa, ust i uszu’ (część I, rozdz. 9).

Ból głowy

Jak wskazano w poprzednich pracach, w Don Kichocie można znaleźć prawie 100 odniesień do bólu, ale konkretne aluzje do bólu głowy są rzadkie: „Chcę powiedzieć, że gdy cierpi głowa, cierpią wszystkie członki” (cz. II, rozdz. 2). Fragment ten wykazuje pewne podobieństwa do teorii bólu Dionisio Daza Chacón (1510-1596) w jego Práctica y teórica de cirugía (Praktyka i teoria chirurgii), gdzie wskazuje, że „część, która ma ból, nie czuje bólu, ponieważ to mózg jest jedynym, który czuje; ból nie jest w stopie, ale w mózgu, który jest tym, który czuje”.

Przez Don Kichota, ból głowy jest zwykle konsekwencją urazu: 'Don Kichot, który z ręką przyłożoną do głowy płakał z bólu od uderzenia lampy’ (cz. I, rozdz. 17).

Inne choroby

Ciekawy opis pica (kompulsywnej chęci jedzenia materiałów takich jak ziemia, glina, gips itp.) można znaleźć: „Pracuję teraz pod tym niedomaganiem, na które czasami cierpią kobiety, kiedy pragnienie ogarnia je, aby jeść glinę, gips, węgiel drzewny i rzeczy jeszcze gorsze, obrzydliwe do oglądania, a tym bardziej do jedzenia” (część I, rozdz. 33). Takie kompulsywne zachowania mogą występować u kobiet w ciąży, a także w zaburzeniach neuropsychiatrycznych, takich jak autyzm, schizofrenia czy zespół Kleine-Levina. Cervantes opisuje również coś, co można by uznać za udar cieplny: „i przez cały czas jechał tak wolno, a słońce wznosiło się tak szybko i z taką żarliwością, że wystarczyło, by stopić jego mózg, gdyby go miał” (cz. I, rozdz. 2). Wspomina się też o syfilisie: „zapomniał nam powiedzieć, kto był pierwszym człowiekiem (…), który wypróbował ślinę na francuską chorobę” (cz. II, rozdz. 22). W czasach Cervantesa kiła była określana w Hiszpanii jako „choroba francuska”, a we Francji jako „choroba hiszpańska”.

Źródła neurologiczne Cervantesa: Neurologia podczas hiszpańskiego Złotego Wieku

Istnieją pewne czynniki, które wyjaśniają wiedzę medyczną Cervantesa. Po pierwsze, istnieją dowody na to, że mieszkając w Sewilli, Cervantes często odwiedzał Hospital de Inocentes, azyl dla umysłowo upośledzonych, obłąkanych, epileptyków i ubogich.

Po drugie, urodził się w rodzinie lekarzy: jego ojciec, Rodrigo de Cervantes (1509-1585), był chirurgiem-bleeder, a jego siostra, Andrea de Cervantes (1545-1609), była pielęgniarką , sugerując, że dorastał w atmosferze medycznej. Ponadto wielu przyjaciół Cervantesa było uznanymi lekarzami, takimi jak Francisco Díaz (1527-1590), który napisał traktat o urologii, i Antonio Ponce de Santa Cruz (1561-1632), lekarz króla Filipa III i Filipa IV, który opublikował w 1631 r. traktat o epilepsji.

Cervantes żył w późnym 16 i początku 17 wieku, znany jako hiszpański Złoty Wiek, okres rozkwitu w malarstwie (z czołowych artystów, takich jak El Greco, Ribera, Velázquez, Murillo, i Zurbarán); muzyka (z wybitnych kompozytorów, takich jak Tomás Luis de Victoria, Francisco Guerrero, i Cristóbal de Morales), i literatury (z Lope de Vega, Calderón de la Barca, i Cervantes sam). Imperium hiszpańskie było globalne, a wpływ kultury hiszpańskiej był tak wszechobecny, że hiszpański jest nadal językiem ojczystym dla około 500 milionów ludzi. Również hiszpańska hegemonia była patentowana w naukach technicznych, społecznych i biologicznych, a hiszpańscy lekarze przewodzili również zachodniej medycynie.

W tym kontekście, istnieją dowody, że Cervantes posiadał prywatną bibliotekę z ponad 200 tomów, w tym książek medycznych napisanych przez uznanych hiszpańskich lekarzy . Jednym z tych tomów był Examen de ingenios (Badanie rozumu ludzkiego), napisany przez Juana Huarte de San Juan (1529-1588) (rys. 3). Ta nieśmiertelna i jedyna w swoim rodzaju praca, wydrukowana w 1575 roku, przedrukowana co najmniej 80 razy i przetłumaczona na siedem języków, jest uważana za dzieło założycielskie neuropsychologii, ponieważ Huarte starał się ustalić związki między mózgiem, temperamentem i pomysłowością z mechanistycznego punktu widzenia. Co ciekawe, niektóre ustępy Examen de ingenios można znaleźć, praktycznie słowo w słowo, w Don Kichocie; nawet tytuł (Pomysłowy dżentelmen Don Kichot de la Mancha) jest oczywiście oparty na nim.

Cervantes posiadał również kopię dzieła Práctica y teórica de cirugía (Praktyka i teoria chirurgii), opublikowanego w 1584 roku przez Dionisio Daza Chacón (1510-1596), chirurga cesarza Karola V, jego syna króla Filipa II i bliskiego przyjaciela Vesaliusa. W 1569 r. Daza Chacón został mianowany lekarzem Don Juana de Austria (nieślubnego przyrodniego brata króla Filipa) i służył mu jako główny chirurg podczas bitwy pod Lepanto, która miała miejsce 7 października 1571 r., kiedy to flota Ligi Świętej, koalicji katolickich państw południowoeuropejskich pod wodzą Hiszpanii, zdecydowanie pokonała główną flotę Imperium Osmańskiego. Biorąc pod uwagę, że Cervantes brał udział w tej bitwie i otrzymał trzy rany postrzałowe (dwie w klatkę piersiową i jedną, która uczyniła jego lewą rękę bezużyteczną), możliwe jest, że Daza Chacón mu asystował.

W tym samym czasie Andrés Alcázar (około 1490∼1585) wniósł kluczowy wkład w zrozumienie urazowego urazu głowy; w 1575 roku opublikował po łacinie Libri sex, kompilację sześciu książek, z których pierwsza nosiła tytuł De vulneribuscapitis (O urazie głowy), uważany za pierwszy nowoczesny traktat na temat neurochirurgii (fig. 4).

Inni ważni lekarze tamtych czasów to Miguel Sabuco (1525-1588), który opublikował Nueva filosofía (Nowa filozofia) w 1587 roku, gdzie wyjaśnił teorię „succo nervoso” (sok nerwowy lub pierwotna substancja neuroprzekaźnikowa); Juan Valverde de Amusco (1525-1564), uważany za najważniejszego anatoma XVI wieku, który opublikował w 1556 roku w Rzymie Historia de la composición del cuerpo humano (Historia składu ciała ludzkiego), gdzie po raz pierwszy przedstawił wewnątrzczaszkowy przebieg tętnic szyjnych (kilkadziesiąt lat przed opisem Willisa), mięśnie zewnątrzgałkowe oka i kości ucha środkowego, zwłaszcza strzemiączka (fig. 5); Gómez Perea (1500-?), który w 1554 r. opublikował dzieło Antoniana Margarita, w którym badał funkcjonowanie mózgu z perspektywy mechanistycznej, wyjaśniając swoją teorię o „automatyzmie zwierząt” i opisując coś, co można uznać za pierwsze przedstawienie łuku odruchowego i odruchu warunkowego, oraz Juan Bravo de Piedrahita (1527-1610), który w 1583 r. opublikował pierwszy znany traktat o fizjologii zmysłów chemicznych, zatytułowany De saporum et odorum differentiis, rozwijając spójną teorię działania węchu i smaku.

Niestety, z powodu złożonych przyczyn, przełomowa nauka hiszpańska w pierwszej połowie XVI wieku załamała się w ostatnich latach stulecia. Król Filip II, próbując zachować czystość wiary katolickiej przeciwko luteranizmowi i kalwinizmowi, zadekretował w ustawie królewskiej wydanej 7 września 1558 r. „zakaz importu książek do królestw Kastylii, pod karą śmierci”. Dodatkowe prawo królewskie, wydane 22 listopada 1559 r., zabraniało uczonym „wyjeżdżać za granicę naszych królestw Kastylii, aby studiować, nauczać, uczyć się lub mieszkać na uniwersytetach, w kolegiach lub szkołach poza tymi królestwami, dając tym, którzy są za granicą, czas czterech miesięcy na powrót, pod surowymi karami”. Ten zakaz studiowania poza półwyspem hiszpańskim, z wyjątkiem Neapolu, Rzymu i Bolonii (domeny podległe cesarstwu hiszpańskiemu lub pozbawione wpływów luterańskich i kalwińskich), stał się poważnym utrudnieniem w zdobywaniu i odnawianiu wiedzy naukowej w Hiszpanii. Z powodu tych ograniczeń nowa ustawa królewska, wprowadzona 2 sierpnia 1593 r., nakazywała, że „wszyscy lekarze i chirurdzy muszą zdać egzamin z listy tematów pojawiających się w „Institutiones Medicae””, napisanej w 1594 r. przez Luisa Mercado (1525-1611), osobistego lekarza króla Filipa II, „i będą zachęcani do nauczenia się jej na pamięć” (fig. 6).

W końcu, w XVII wieku, Hiszpania zdecydowanie straciła hegemonię i oddaliła się od nowej, rodzącej się wiedzy europejskiej, która miała stanowić podstawę rewolucji naukowej .

Choroba Don Kichota

Od XIX wieku kilku autorów omówiło chorobę, na którą zdaje się cierpieć Don Kichot. Pierwszym autorem, który to zrobił, był Philippe Pinel (1745-1826), a zaraz po nim wielu innych. Wszyscy byli zgodni co do tego, że Don Kichot cierpi na „monomanię”. Po Emilu Kraepelinie (1856-1926) starą pinelowską nozografię zastąpił nowy system klasyfikacji chorób psychicznych, a Don Kichot został uznany za „paranoika”. Inni wysunęli hipotezę, że ponieważ jego giermek Sancho Panza akceptował i całkowicie podzielał urojone idee wielkości Don Kichota, był to przypadek folie à deux . Ostatecznie, po DSM-IV, zwykłą diagnozą jest „zaburzenie urojeniowe” , choć zaproponowano interpretacje psychoseksualne, a nawet niepsychiatryczne.

Jak Cervantes dostarcza również informacji na temat diety i wzorców snu w powieści, niektórzy autorzy założyli, że choroba Don Kichota była całkowicie konsekwencją braku snu i niedożywienia, zakładając, że hidalgo miał niedobór wapnia, witaminy C, witaminy E i cierpiał na osteoporozę, szkorbut i dysfunkcję móżdżku .

Jak wspomniano powyżej, Don Kichot miał halucynacje wzrokowe i słuchowe, objawy sugerujące zaburzenia poznawcze i zaburzenia zachowania podczas snu z szybkim ruchem gałek ocznych, spełniające kliniczne kryteria diagnostyczne dla prawdopodobnej demencji z ciałami Lewy’ego. Cervantes mógł być świadkiem prawdziwego pacjenta z demencją z ciałami Lewy’ego i przełożył go na postać Don Kichota.

Wreszcie, istnieje również teoria, że Don Kichot nie był wcale szalony, lecz dżentelmenem o solidnych ideach, który, chcąc nie chcąc, chciał być szalenie wierny swoim przekonaniom i obowiązkom, i z tego powodu wybrał określony sposób życia. Jak mówi Don Kichot, „każdy z nas jest twórcą własnej Fortuny” (cz. II, rozdz. 66) i dodaje: „Wiem, kim jestem” (cz. I, rozdz. 5). Santiago Ramón y Cajal zgadzał się z tą wizją, jak możemy wywnioskować z przemówienia, które wygłosił w Medical College of San Carlos w 1905 roku (na rok przed przyznaniem mu Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny), zatytułowanego „Psychologia Kichota i Kichotyzmu”. W tym tekście, Cajal uważa hidalgo „ideał człowieczeństwa, wspaniałości i sprawiedliwości”, i zasugerował, że wartości te, zamiast być objawy choroby, musi być zawsze zaangażowany w prawdziwym duchu naukowym .

Jednak retrospektywna diagnoza pacjentów, którzy żyli wieki temu nie jest proste, zwłaszcza jeśli są to postacie fikcyjne. Hildegarda z Bingen cierpiała na migrenę, cesarz Juliusz Cezar miał epilepsję, a Don Kichot miał demencję z ciałami Lewy’ego, są wspaniałymi i zabawnymi hipotezami, ale brak im solidnych i pewnych dowodów.

Uwagi końcowe

Interpretacje Don Kichota z punktu widzenia aktualnych dyscyplin medycznych mogą być narażone na ryzyko przekształcenia się w zwykłą spekulację. Zwrócił na to uwagę wybitny hiszpański filozof i powieściopisarz Miguel de Unamuno (1864-1936), który napisał: „wśród wszystkich komentatorów Don Kichota nie ma straszliwszych od lekarzy: posuwają się oni tak daleko, że analizują rodzaj szaleństwa, na które cierpiał Don Kichot, jego etiologię, objawy, a nawet terapię”.

W każdym razie, naszym celem w tej pracy nie było pontyfikowanie, ale raczej analiza i badanie neurologicznych oznak i objawów wymienionych w tej wielkiej powieści, w kontekście ówczesnej wiedzy neurologicznej, podkreślając, że chociaż Cervantes napisał ją cztery wieki temu, idee i koncepcje odzwierciedlone w Don Kichocie są nadal interesujące. Nasza praca pokazuje również, jak znaczny zakres wiedzy medycznej Cervantesa przyczynił się do jego niezwykle dokładnego opisu objawów w tej powieści.

Świadczy o tym nie tylko precyzyjne przedstawienie przez Cervantesa stanów neurologicznych, ale także zalecenie pogłębiania wiedzy o chorobie, gdyż „początek zdrowia leży w poznaniu choroby i w gotowości chorego do przyjmowania leków, które przepisuje lekarz” (cz. II, rozdz. 60). Co więcej, naukowcy w ogóle, a lekarze w szczególności, nie powinni być osobiście zrażeni lub zniechęceni do dalszych badań tylko dlatego, że w części II, rozdz. 22, Don Kichot napomina: „są bowiem tacy, którzy męczą się w poznawaniu i udowadnianiu rzeczy, które po ich poznaniu i udowodnieniu nie są warte ani grosza dla rozumu, ani dla pamięci.”

Podziękowania

Pracę tę chcielibyśmy zadedykować wybitnemu uczonemu Luisowi S. Granjelowi, emerytowanemu profesorowi historii medycyny Uniwersytetu w Salamance, niezbędnemu punktowi odniesienia dla wszelkich badań nad Don Kichotem i medycyną, któremu autorzy są wdzięczni za mentoring i wskazówki w ciągu ostatnich dziesięcioleci.

Oświadczenie o jawności

Autorzy nie deklarują konfliktu interesów.

Kontakty z autorem

Article / Publication Details

Copyright / Drug Dosage / Disclaimer

Copyright: Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej publikacji nie może być tłumaczona na inne języki, reprodukowana lub wykorzystywana w jakiejkolwiek formie lub za pomocą jakichkolwiek środków, elektronicznych lub mechanicznych, w tym fotokopiowanie, nagrywanie, mikrokopiowanie lub za pomocą jakiegokolwiek systemu przechowywania i wyszukiwania informacji, bez pisemnej zgody wydawcy.
Dawkowanie leków: Autorzy i wydawca dołożyli wszelkich starań, aby wybór leku i dawkowanie określone w tym tekście były zgodne z aktualnymi zaleceniami i praktyką w momencie publikacji. Jednak ze względu na trwające badania, zmiany w przepisach rządowych oraz stały dopływ informacji dotyczących terapii lekowej i reakcji na leki, zaleca się czytelnikowi sprawdzenie ulotki dołączonej do opakowania każdego leku pod kątem zmian we wskazaniach i dawkowaniu oraz dodatkowych ostrzeżeń i środków ostrożności. Jest to szczególnie ważne, gdy zalecany środek jest lekiem nowym i/lub rzadko stosowanym.
Zrzeczenie się odpowiedzialności: Stwierdzenia, opinie i dane zawarte w tej publikacji są wyłącznie opiniami poszczególnych autorów i współpracowników, a nie wydawców i redaktora(ów). Pojawienie się reklam lub/i odniesień do produktów w publikacji nie stanowi gwarancji, poparcia lub zatwierdzenia reklamowanych produktów lub usług ani ich skuteczności, jakości lub bezpieczeństwa. Wydawca i redaktor(y) zrzekają się odpowiedzialności za jakiekolwiek obrażenia osób lub mienia wynikające z jakichkolwiek pomysłów, metod, instrukcji lub produktów, o których mowa w treści lub reklamach.