Poziom glukozy w surowicy krwi

Definicja
Cel
Środki ostrożności
Opis
Przygotowanie
Późniejsza opieka
Ryzyko
Wyniki

Definicja

Poziom glukozy w surowicy krwi lub poziom cukru we krwi jest pomiarem ilości określonej formy cukru prostego we krwi. Po spożyciu węglowodanów są one rozkładane w jelitach na części składowe, w tym na cukry, takie jak glukoza. Glukoza jest wchłaniana z jelita cienkiego do krwiobiegu. Krąży ona w całym organizmie i jest wykorzystywana przez wszystkie tkanki i narządy ciała do wytwarzania energii niezbędnej do ich normalnego funkcjonowania. Aby glukoza mogła dostać się do komórek ciała, musi być w nich obecna insulina. Insulina jest hormonem produkowanym w trzustce i przez nią wydzielanym. Insulina funkcjonuje w celu umożliwienia transportu glukozy do komórek ciała, jak również bierze udział w przechowywaniu przez organizm nadmiaru glukozy w postaci glikogenu lub trójglicerydów.

Poziomy glukozy i insuliny we krwi są ze sobą ściśle powiązane. Kiedy węglowodany są metabolizowane po posiłku, stężenie glukozy we krwi zaczyna rosnąć. W normalnych warunkach trzustka wydziela insulinę, w ilości odpowiadającej wzrostowi stężenia glukozy we krwi. Pomiędzy posiłkami lub po dużym wysiłku poziom glukozy może zacząć spadać poniżej bezpiecznego progu dla komórek organizmu (w szczególności komórek mózgu i układu nerwowego). W odpowiedzi na to obniżenie poziomu glukozy we krwi, trzustka wydziela inny hormon, zwany glukagonem. Glukagon skłania wątrobę do przekształcenia glikogenu w glukozę, tym samym podnosząc poziom glukozy we krwi z powrotem do bezpiecznego zakresu.

Nienormalny poziom glukozy we krwi może zagrażać życiu. Wysoki poziom glukozy we krwi jest określany mianem hiperglikemii; niski poziom glukozy we krwi jest określany mianem hipoglikemii. Każdy z tych stanów może prowadzić do niewydolności narządów, poważnych uszkodzeń mózgu, śpiączki lub śmierci. Cukrzyca występuje wtedy, gdy trzustka nie produkuje normalnych ilości insuliny lub gdy całkowicie przestaje produkować insulinę (często określa się to mianem cukrzycy insulinozależnej lub cukrzycy typu I). Cukrzyca może również wystąpić, gdy komórki organizmu stają się mniej wrażliwe na działanie insuliny (jest to często określane jako insulinooporność lub cukrzyca typu II). Cukrzyca powoduje nieprawidłowe zaburzenia poziomu glukozy w surowicy krwi. Przewlekłe wysokie poziomy glukozy w surowicy (które mogą występować w źle kontrolowanej cukrzycy) mogą z czasem prowadzić do poważnych uszkodzeń serca, oczu, nerek, układu krążenia i układu nerwowego. U chorych na cukrzycę nagłe, ostre wzrosty stężenia glukozy w surowicy mogą powodować stan zwany cukrzycową kwasicą ketonową, w którym skrajnie wysokie stężenie glukozy we krwi prowadzi do choroby zagrażającej życiu. Cukrzycy mogą również cierpieć z powodu nagłych spadków poziomu glukozy w surowicy; jeśli nie są leczeni, niedobór glukozy może wpływać na narządy i tkanki organizmu i może również zagrażać życiu.

Cel

Poziom glukozy w surowicy jest zwykle pobierany jako część większego panelu metabolicznego lub badania przesiewowego. Inne testy wykonywane w tym panelu obejmują elektrolity (sód, potas, chlorki i dwutlenek węgla), jak również wapń, kreatyninę i BUN (azot mocznikowy we krwi). Poziom glukozy w surowicy jest zwykle sprawdzany podczas rutynowego badania fizykalnego lub może być wykonywany specjalnie w celu wykrycia cukrzycy, zwłaszcza gdy w rodzinie występuje silna historia cukrzycy lub gdy dana osoba ma inne szczególne czynniki ryzyka, takie jak nadwaga.

Poziom glukozy w surowicy jest również ważną częścią monitorowania zdrowia kobiet w ciąży, ponieważ u niektórych kobiet podczas ciąży rozwija się cukrzyca ciążowa. Nieleczona może powodować problemy zarówno u dziecka, jak i u matki. Cukrzyca ciążowa we wczesnej ciąży może powodować wady wrodzone (szczególnie mózgu i/lub serca) oraz zwiększać prawdopodobieństwo poronienia. Cukrzyca ciążowa w drugim i trzecim trymestrze ciąży może spowodować bardzo duży wzrost dziecka. Rozmiar dziecka może powodować problemy dla matki podczas porodu i akcji porodowej. Dodatkowo, po urodzeniu dziecko może cierpieć na nagłą hipoglikemię. W macicy dziecko przyzwyczaiło się do wysokiego poziomu glukozy w surowicy matki poprzez produkcję dużej ilości insuliny. Po urodzeniu, nagle pozbawione tej glukozy, względnie wysoki poziom insuliny u dziecka może spowodować ciężką hipoglikemię.

Poziom glukozy w surowicy może być zlecony, gdy występują objawy podejrzane o cukrzycę, takie jak nadmierne pragnienie i/lub głód, częstość oddawania moczu, niezamierzona utrata masy ciała, ciężkie zmęczenie i osłabienie oraz słabe gojenie. Rozpoznanie cukrzycy wymaga, aby przypadkowe wysokie stężenie glukozy w surowicy zostało potwierdzone przez wysokie stężenie glukozy w surowicy na czczo lub przez nieprawidłowe wyniki doustnego testu tolerancji glukozy. Pacjenci z cukrzycą mogą być również zobowiązani do sprawdzania poziomu glukozy we krwi jeden lub więcej razy dziennie, aby upewnić się, że ich stan jest pod dobrą kontrolą.

Poziom glukozy w surowicy może być zlecony w przypadku wystąpienia objawów podejrzanych o niski poziom cukru we krwi (hipoglikemia), takich jak drżenie, pocenie się, niepokój, dezorientacja, zawroty głowy lub omdlenia.

Środki ostrożności

Na poziom glukozy w surowicy duży wpływ ma to, kiedy dana osoba ostatnio jadła, dlatego właściwa interpretacja wyników testu musi to uwzględnić. Poziom glukozy w surowicy może być badany w przypadkowych warunkach, po ośmio- lub dziesięciogodzinnym poście (określany jako poziom glukozy w surowicy na czczo); dwie godziny po zakończeniu posiłku (określany jako dwugodzinny poposiłkowy poziom glukozy w surowicy); lub po podaniu osobie standardowej ilości napoju zawierającego glukozę (określany jako doustny test tolerancji glukozy lub OGTT).

Na poziom glukozy w surowicy może wpływać wiele leków. Pacjenci przyjmujący te leki powinni poinformować o tym lekarza, aby wyniki badań mogły być odpowiednio zinterpretowane. Do leków, które mogą wpływać na stężenie glukozy w surowicy krwi, należą tabletki antykoncepcyjne, leki na nadciśnienie, fenytoina, furosemid, triamteren, hydrochlorotiazyd, niacyna, propranolol i leki steroidowe. Ponadto spożywanie alkoholu, stosowanie kofeiny, niedawna choroba, zakażenie lub zaburzenia emocjonalne mogą wpływać na wyniki badań.

Pacjenci, którzy przyjmują leki przeciwzakrzepowe powinni poinformować o tym lekarza, ponieważ może to zwiększyć prawdopodobieństwo krwawienia lub powstawania siniaków po badaniu krwi.

Opis

Test ten wymaga pobrania surowicy z żyły (zazwyczaj jednej na przedramieniu), zazwyczaj przez pielęgniarkę lub flebotomistę (osobę, która została przeszkolona do pobierania surowicy). Opaska uciskowa jest zakładana na ramię powyżej obszaru, w którym będzie wykonywane wkłucie. Miejsce wkłucia jest czyszczone środkiem antyseptycznym, a następnie wprowadzana jest igła. Surowica jest zbierana do probówek próżniowych. Po pobraniu, igła jest wycofywana, a w miejscu pobrania surowicy utrzymywany jest ucisk, aby zatrzymać krwawienie i zmniejszyć zasinienie. Następnie zakładany jest opatrunek.

Samobadanie poziomu glukozy jest często wykonywane jeden lub więcej razy dziennie przez samych chorych na cukrzycę. Polega to na użyciu specjalnego ostrego narzędzia, zwanego lancetem, do nakłucia palca. Często lancety te są umieszczone w mechanizmie sprężynowym, aby ułatwić wykonanie nakłucia palca. Kropla krwi z tego nakłucia palca jest następnie umieszczana na specjalnym pasku papieru i wsuwana do urządzenia zwanego glukometrem. Glukometr podaje cyfrowy odczyt poziomu glukozy w surowicy. Alternatywnie, kropla krwi może zostać umieszczona na specjalnym pasku papieru testowego, który zmienia kolor w zależności od poziomu glukozy; jest to mniej dokładne niż glukometr.

Przygotowanie

Przed wykonaniem losowego oznaczenia poziomu glukozy w surowicy nie są konieczne żadne specjalne przygotowania. W przypadku dwugodzinnego poposiłkowego oznaczania stężenia glukozy w surowicy należy poinstruować osobę, aby zjadła posiłek dokładnie dwie godziny przed pobraniem krwi. W przypadku oznaczania stężenia glukozy w surowicy na czczo, dana osoba nie powinna spożywać niczego poza wodą przez co najmniej osiem godzin przed pobraniem krwi. Diabetycy mogą zostać poproszeni o opóźnienie porannej dawki insuliny lub doustnych leków przeciwcukrzycowych (doustnych środków hipoglikemizujących) przed pobraniem krwi.

Opieka po pobraniu

Jak w przypadku każdego badania krwi, w miejscu wkłucia często występuje dyskomfort, zasinienie i/lub bardzo niewielkie krwawienie. Natychmiast po wycofaniu igły, pomocne jest wywieranie nacisku na miejsce wkłucia, aż do ustania krwawienia. Zmniejsza to prawdopodobieństwo powstania znacznego siniaka. Ciepłe okłady mogą złagodzić niewielki dyskomfort. Niektóre osoby mogą odczuwać krótkotrwały zawrót głowy po badaniu surowicy i należy je zachęcić do położenia się i odpoczynku, aż poczują się lepiej.

KEY TERMS

Cukrzyca ciążowa – rodzaj cukrzycy występujący podczas ciąży. Nieleczona może powodować poważne powikłania u matki i dziecka, jednak zazwyczaj nie prowadzi do długotrwałej cukrzycy ani u matki, ani u dziecka.

Glukoza- Cukier prosty, który jest produktem metabolizmu węglowodanów. Jest to główne źródło energii dla wszystkich narządów i tkanek organizmu.

Glukagon- Hormon produkowany w trzustce, który jest odpowiedzialny za podniesienie poziomu glukozy we krwi, gdy spada on poniżej poziomu bezpiecznego dla narządów i tkanek organizmu.

Glikogen- Forma, w której glukoza jest przechowywana w organizmie.

Hyperglikemia- Podwyższony poziom glukozy we krwi.

Hypoglikemia- Niski poziom glukozy we krwi.

Insulina- Hormon produkowany przez trzustkę, który jest odpowiedzialny za umożliwienie komórkom organizmu wykorzystanie glukozy. Niedobór lub brak insuliny jest jedną z przyczyn cukrzycy.

Insulinoma- guz w obrębie trzustki, który produkuje insulinę, potencjalnie powodując spadek poziomu glukozy w surowicy do niebezpiecznie niskiego poziomu.

Kwasica ketonowa- Potencjalnie zagrażający życiu stan, w którym nieprawidłowo wysoki poziom glukozy we krwi powoduje, że krew staje się zbyt kwaśna.

Trzustka- Narząd znajdujący się w pobliżu wątroby i żołądka, odpowiedzialny za różne funkcje trawienne. Trzustka wytwarza insulinę i glukagon, hormony, które są odpowiedzialne za utrzymanie bezpiecznego poziomu glukozy we krwi.

Ryzyko

Podstawowe badania krwi, takie jak poziom glukozy w surowicy, nie niosą ze sobą żadnego znaczącego ryzyka, poza niewielkimi siniakami i możliwością wystąpienia krótkotrwałych zawrotów głowy.

Wyniki

Normalne wyniki przypadkowego badania stężenia glukozy w surowicy mieszczą się w zakresie 70-125 miligramów na decylitr (mg/dl). Normalne wyniki dwugodzinnego poposiłkowego stężenia glukozy w surowicy mieszczą się w zakresie 70-145 mg/dl. Prawidłowe wyniki stężenia glukozy w surowicy na czczo mieszczą się w zakresie 70-99 mg/dl.

Wysokie poziomy

Wysokie poziomy glukozy w surowicy sugerują możliwość wystąpienia cukrzycy; jednak pojedynczy wysoki, przypadkowy poziom glukozy w surowicy nie jest wystarczający do ostatecznego rozpoznania cukrzycy. American Diabetes Association ma określone kryteria, które muszą być spełnione w celu zdiagnozowania cukrzycy. Wymagają one, aby wyniki były weryfikowane poprzez testy przeprowadzane w co najmniej dwóch różnych dniach. Poziomy świadczące o cukrzycy są następujące:

• przypadkowy poziom glukozy w surowicy krwi wynoszący 200 mg/dl w obecności rzeczywistych objawów cukrzycy (takich jak zwiększone pragnienie i/lub głód, częstość oddawania moczu, niezamierzona utrata masy ciała, osłabienie i zmęczenie, drętwienie/potrząsanie w dłoniach i stopach, niewyraźne widzenie lub problemy z erekcją;
• poziom glukozy w surowicy krwi na czczo wynoszący co najmniej 126 mg/dl;
• dwugodzinny doustny test tolerancji glukozy wynoszący co najmniej 200 mg/dl.

Osoby, które nie spełniają kryteriów faktycznego rozpoznania cukrzycy, ale mają wyższe niż normalne stężenie glukozy w surowicy na czczo, znane również jako upośledzone stężenie glukozy na czczo (w zakresie od 100 mg/dl do 125 mg/dl), mają zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy i powinny być uważnie obserwowane. Osoby te są uważane za mające „prediabetes.”

Inne przyczyny wysokiego stężenia glukozy w surowicy obejmują:

• silny stres;
• zawał serca;
• udar;
• zespół Cushinga;
• leki sterydowe; oraz
• akromegalię (podwyższony poziom hormonu wzrostu).

Niskie poziomy

Niskie poziomy glukozy w surowicy mogą być spowodowane przez:

• obecnością insulinoma (guza wydzielającego insulinę);
• chorobą Addisona;
• niedoczynnością tarczycy (niedoczynnością tarczycy);
• nowotworem przysadki mózgowej;
• chorobą wątroby, w tym marskością wątroby;
• choroba nerek;
• niedożywienie;
• zaburzenia odżywiania, w tym anorexia nervosa; oraz
• nieodpowiednie dawki leków stosowanych w leczeniu cukrzycy, takich jak insulina lub doustne środki hipoglikemizujące.

Źródła

Książki

Goldman L., and D. Ausiello, eds. Cecil Textbook of Medicine, 23rd ed. Philadelphia: Saunders, 2008.

Kronenberg H. M., S. Melmed, K. S. Polonsy, P. R. Larsen. Williams Textbook of Endocrinology, 11th ed. Philadelphia: Saunders Elsevier, 2007.

McPherson R.A., and M. R. Pincus, eds. Henry’s Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods, 21st ed. Philadelphia: Saunders, 2006.

INNE

American Diabetes Association. http://www.diabetes.org (February 10, 2008).

Medical Encyclopedia. Medline Plus. National Institutes of Health. http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/encyclopedia.html (10 lutego 2008 r.).

ORGANIZACJE

American Association for Clinical Chemistry, 1850 K Street, NW, Suite 625, Washington, DC, 20006, (800) 892-1400, http://www.aacc.org.

Rosalyn Carson-DeWitt, M.D.

.