Pre-Modern and Modern Forms of Inequality
Starożytne społeczeństwa europejskie, zwłaszcza imperia ateńskie i rzymskie, rozwinęły złożone systemy nierówności i stratyfikacji, w których podziały na płeć (mężczyzna-kobieta) i status (wolny człowiek-niewolnik) były kluczowe. Nierówności ekonomiczne nie były w stanie zniwelować tych podziałów. Niewolnik pozostawał podporządkowany wolnemu i mógł być przez niego niemal bezkarnie zabity. Większość wolnych ludzi była obywatelami, to znaczy posiadała pewne prawa chronione przez prawo i egzekwowane przez państwo oraz prywatne milicje. Wśród wolnych ludzi w Rzymie kluczowy podział statusowy istniał między posiadającymi ziemię patrycjuszami a bezrolnymi plebejuszami. Dostęp zarówno do więzów pokrewieństwa, jak i powiązań patron-klient również w istotny sposób determinował szanse życiowe.
Działy feudalne w Europie od X do XII wieku położyły podwaliny pod europejski system kastowy, formę stratyfikacji statusu, w której każda kasta – duchowieństwo, szlachta i „trzecia kasta” chłopów, kupców i rzemieślników – miała inne tradycyjne prawa i inny styl życia, a także podlegała innym prawom. Indyjski „klasyczny” system kastowy był skrajną formą nierówności statusu, opartą na społecznych konwencjach dotyczących pojęcia czystości i zanieczyszczenia. Nierówności kastowe, które ewoluowały w bardzo różnych formach historycznych i mutacjach, były legitymizowane przez tradycję i religię. Kasty są hierarchiczne (choć hierarchie te rzadko są spójne i jasne), społecznie posegregowane i zazwyczaj endogeniczne.
Nowoczesne systemy klasowe wyewoluowały w uprzemysławiających się społeczeństwach z systemów majątkowych pod wpływem trzech rewolucji: narodowej (powstanie państw narodowych), przemysłowo-technologicznej (produkcja maszyn, system fabryczny, organizacja biurokratyczna) i politycznej (suwerenność ludowa, demokratyzacja i swobody obywatelskie). Pozycja społeczna w społeczeństwach klasowych opiera się przede wszystkim na zasobach ekonomicznych, głównie własności kapitału i umiejętnościach. Systemy klasowe od samego początku były względnie otwarte, co ułatwiało mobilność społeczną. W społeczeństwach modernizujących się hierarchie klasowe stopniowo przyćmiły tradycyjne podziały statusowe jako główne podstawy podziałów społecznych. W Indiach hierarchia klasowa nałożyła się na kolonialną hierarchię administracyjną i tradycyjne podziały kastowe, te ostatnie przetrwały de-kolonizację i kapitalistyczną industrializację. Silne pozostałości tradycyjnych nierówności i podziałów statusowych przetrwały nie tylko w społeczeństwach rozwijających się, ale także w szybko uprzemysławiających się komunistycznych Chinach. W nowo zasiedlonych społeczeństwach Ameryki Północnej i Południowej, Australii i Kanady podziały klasowe mieszały się z segmentacją rasową. Podczas gdy w Europie formowaniu się systemu klasowego towarzyszyły najpierw konflikty między warstwami feudalnymi a wyłaniającą się burżuazją, a później konflikty między klasami robotniczymi a klasami posiadającymi, dominujące konflikty społeczne i polityczne w porewolucyjnej Ameryce ewoluowały wokół kwestii niewolnictwa, swobód obywatelskich i własności ziemskiej.
Nierówności klasowe, rozłamy i konflikty były uwikłane w rewolucyjne wstrząsy od XIX do XX wieku, zwłaszcza w szybko uprzemysławiającej się Europie. Po rewolucji bolszewickiej w 1917 roku i powstaniu Związku Radzieckiego w 1922 roku, w Rosji, a po 1945 roku w komunistycznych Chinach i „satelickich” społeczeństwach państwowo-socjalistycznych Europy Wschodniej i Azji pojawił się nowy system stratyfikacji. W tym systemie szanse życiowe zależały przede wszystkim od rangi w partyjno-państwowym systemie dowodzenia, a nie od własności i umiejętności rynkowych, jak w systemach klasowych. Przywileje rozdzielano w zależności od bliskości elity politycznej, a koncentrowały się one u szczytu komunistycznej oficjalności, czyli nomenklatury – warstwy ludzi lojalnych politycznie, którzy korzystali z przywilejów związanych ze strategicznymi pozycjami dowódczymi.
Nasilenie antagonizmów klasowych zbiegło się z zaostrzeniem konfliktów etniczno-rasowych, zwłaszcza w rozpadających się imperiach (rosyjskim, austro-węgierskim, osmańskim) i nowo powstałych państwach narodowych w Europie Środkowej (Niemcy, Włochy). I i II wojna światowa oznaczała nasilenie i nałożenie się trzech najsilniejszych sił podziału: konfliktów klasowych, etniczno-rasowych i (między)narodowych, zwłaszcza między pretendentami do statusu światowego supermocarstwa: Niemcami, Japonią, Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi. Złożone nierówności, które wyłoniły się z tych konfliktów, obejmowały narodowe systemy stratyfikacji i międzynarodową hierarchię, w której dwa konkurujące ze sobą supermocarstwa dominowały nad regionalnymi sojusznikami-satelitami. Podczas gdy liberalni obserwatorzy postrzegali to jako zimnowojenną rywalizację, marksistowscy „teoretycy zależności” widzieli w tej konfiguracji biegunowy podział na dominujące „jądro” i zależne „peryferie”.
Jak opisano w poniższych sekcjach końcowych, oba systemy stratyfikacji – narodowy i międzynarodowy – szybko się zmieniają. System klasy przemysłowej ulega fragmentacji (niektórzy twierdzą, że dekompozycji) pod wpływem zróżnicowania zawodowego, globalizacji i zmian technologicznych. W latach 1989-91 „aksamitne rewolucje” i reformy postkomunistyczne zniszczyły system nakazowo-rozdzielczy w Europie Wschodniej i Rosji i zastąpiły go przemysłowym systemem klasowym.
.