Het was een vreemd filmjaar, net zoals het een vreemd jaar was voor de wereld. Maar ondanks veel duisternis – in de vorm van Suicide Squad en andere lelijke mislukkingen – was er in de bioscoop van 2016 genoeg om te vieren. Hier, Vanity Fair’s filmcriticus, Richard Lawson, looft 10 hoogtepunten van een jaar onverwacht tjokvol prachtige films.
10. The Lobster
De eerste Engelstalige speelfilm van de Griekse regisseur Yorgos Lanthimos is mysterieus en melancholisch – net als de relaties die in dit kille, maar humane sci-fi verhaal worden uitgebeeld. Colin Farrell is dumpy en beminnelijk als een trieste zak die naar een hotel wordt gestuurd waar hij 45 dagen heeft om een partner te vinden, of anders zal hij in een dier worden veranderd. Olivia Colman is perfect als een knijpende hoteladministrateur, terwijl Ben Whishaw, John C. Reilly, Ashley Jensen, en Angeliki Papoulia mede-hotelgasten spelen met een hunkerende mix van pijn en hoop. Rachel Weisz en Léa Seydoux vervolledigen de indrukwekkende cast. Lanthimos heeft een film gemaakt die eenzaam en zoekend is, maar ook een die aanvoelt als een uitgestoken hand over de leegte heen, die troost en begrip biedt, zo niet een oplossing. Lanthimos is altijd al een gedurfde uitvinder geweest, maar met deze film onthult hij meer van zijn bonzende hart. The Lobster, gedempt maar tintelend levend, zit vol met zowel een unieke visie als bitterzoete, herkenbare pijn.
9. Mountains May Depart
De Chinese meester Jia Zhangke belicht de macro en de micro in deze weemoedige en uiteindelijk diep ontroerende film, waarin hij met zorg en inzicht enorme culturele verschuivingen en kleine persoonlijke evoluties onderzoekt. Met de prachtige actrice Zhao Tao in het middelpunt, doorkruist Jia verleden, heden en toekomst, en toont ons een generatie Chinezen die ergens vastzit in de spleten tussen een oude natie en een nieuwe. Verteld in drie delen, terwijl China van economische en culturele afstandelijkheid naar een bredere kijk op de wereld evolueert, raakt Mountains May Depart in het derde deel een beetje de weg kwijt. Maar Jia leidt de film tegen het einde terug naar iets tamelijk diepzinnigs, met een slotopname die even indringend is als alles wat ik dit jaar heb gezien, of in vele andere jaren. Wie had gedacht dat een Pet Shop Boys-nummer anno 2016 iemands hart kon breken? Maar het doet het wel, en Mountains May Depart is er des te krachtiger door.
8. The Edge of Seventeen
Een meesterlijke tienerkomedie die ook een sluwe en doordachte blik werpt op de mechanismen van depressie, de eerste speelfilm van schrijfster-regisseuse Kelly Fremon Craig is een veelbelovend debuut. Haar wijze en bijtende schrijven wordt briljant belichaamd door Hailee Steinfeld, die een van de beste prestaties van 2016 geeft. Steinfelds ondersteunende cast is aces, van een wrange en stekelige Woody Harrelson tot Haley Lu Richardson als een geloofwaardige beste vriendin tot Hayden Szeto als een oprecht schattig liefdesbelang. The Edge of Seventeen, hip en pittig, tempert zijn dyspepsie met een zorgvuldige mix van humor en empathie, een relateerbaar kluwen dat Steinfeld vakkundig vertaalt door een pikant, millennials prisma. Dit is een film die het verdient om een cultklassieker te worden, een film die daadwerkelijk een jongere die worstelt met zijn eigen verterende gevoelens van angst en zelftwijfel enige mate van troost of begrip zou kunnen bieden. Hij is ook erg grappig en een beetje romantisch. Wat wil je nog meer?
7. Jackie
Pablo Larraíns wervelende en looping opus is veel meer kunstfilm dan biopic. In feite is het helemaal geen biopic. In plaats daarvan is het een wazige en fascinerende verbeelding van een moment in de tijd, toen Jackie Kennedy rouwde om de moord op haar man terwijl een natie in rep en roer was. De film komt toevallig op het juiste moment, nu velen in dit land worstelen met het gevoel dat er zojuist iets groots onherstelbaars is gebroken, een verdriet en verlatenheid die Larraín op voortreffelijke wijze illustreert. De opwindende componist Mica Levi heeft een gierende, suggestieve, bijna dreigende score gecreëerd, vol jammerende strijkers die schokken en stoten uitdelen, alsof ze een mes zetten in Jackie’s welgestelde omgeving. Het camerawerk van Stéphane Fontaine heeft een dwalende gratie die past bij het elegante script van Noah Oppenheim. Maar een Jackie Kennedy-film staat of valt natuurlijk met wie de pillendooshoed draagt. Natalie Portman is zich daar terdege van bewust en gaat er helemaal voor. Ze levert een duizelingwekkende intensiteit, ergens tussen methode en camp, tussen imitatie en totale wording. Ze is betoverend. Maar haar prestatie zou krankzinnig en buitensporig zijn in een meer strakke film. Gelukkig vond Portman in Larraín een ideale medewerker. Samen maken ze iets dat uiterst vreemd en onuitwisbaar is, een verleidelijke en overtuigende kaart van een koortsige Amerikaanse pathologie, in plaats van een routineuze geschiedenis.
6. Manchester by the Sea
Zwaar en naargeestig, Kenneth Lonergans prachtige drama had gemakkelijk een miserabel gezwoeg kunnen worden. Maar hij vult zijn film met een overvloed aan humor en menselijkheid, en behandelt zijn personages met een zachtaardigheid die Manchester een bleke en droevige gloed geeft. Lonergan geeft de koude en stenige steden ten noorden van Boston prachtig weer – of legt ze gewoon vast – en vertelt een verwoestend verhaal dat doorspekt is met een eenvoudige hoop. Casey Affleck, gebogen en saturnijnachtig, is meeslepend terwijl hij ogenschijnlijk heel weinig doet. Hij speelt een man die de sidderende hitte van het verdriet achter zich heeft gelaten en zich nu in een lange en isolerende winter bevindt. Hij wordt een beetje opgewarmd door de plotselinge aandrang van zijn tienerneefje, gespeeld door de wonderbaarlijk natuurlijke Lucas Hedges. Samen manoeuvreren ze door een moeilijke tijd, onderhandelen over een manier om te leven, en misschien te gedijen, in een wereld beladen met verlies. In een paar korte scènes verbrijzelt een geweldige Michelle Williams de kilte van de film, haar rauwe, opborrelende emotie dient als perfect getimede catharsis. Lonergan beheerst zijn film echt, maar zijn hand is nooit krachtig. Manchester by the Sea is een delicaat en scherpzinnig verhaal over tragedie dat er wonderbaarlijk genoeg nooit een wordt.
5. American Honey
Andrea Arnolds spetterende aankomst op het Amerikaanse continent kondigt zich al vroeg aan met Rihanna’s “We Found Love” dat in een supermarkt schalt. De volgende bijna drie uur blijft de film in dat meeslepende tempo doordenderen. American Honey is een wonderlijke roadtrip over jonge mensen die leven aan de rand van een bruisend Amerika met problemen. De film ademt een extatisch gevoel van bevrijding, maar laat ook de rommelige, verontrustende dingen zien. Arnold, die samenwerkt met cineast Robbie Ryan, creëert prachtige beelden van zowel glorie als verrotting, Plains die wemelen van leven terwijl de economische wanhoop toeslaat en wurgt. Nieuwkomer Sasha Lane maakt een grote indruk als de soulvolle, roekeloze hoofdrolspeelster van de film en valt op tussen een levendige cast van voornamelijk niet-professionele acteurs. De twee professionals in de film zijn Shia LaBeouf, die een gevaarlijke maar ontegenzeggelijk verleidelijke branie uitstraalt, en Riley Keough, die er bijna met de film vandoor gaat als een schuilmoeder/pooier. Arnolds film is losjes en vrij, een zintuiglijke ervaring die ruist en schreeuwt met een verleidelijke, zij het soms fantasievolle, sociologie. De sublieme scène in de auto met de titelsong is misschien wel mijn favoriete scène van het jaar. Net als de film die de titel bevat, is deze boeiende scène een zoete, ontroerende en onverwachte lofzang op de wildheid en vergankelijkheid van een vergeten jeugd.
4. Things to Come
Ik ben dol op de films van Mia Hansen-Løve. Ze zijn zo opmerkzaam en alert, spreken boekdelen terwijl ze zich met vloeiend, wijdlopig gemak ontvouwen. Haar talenten worden onberispelijk tentoongesteld in Things to Come, een studie over ouder worden en vrouwelijkheid en intellect en politiek en, eigenlijk, wat maakt het uit, het hele leven. Isabelle Huppert verandert van versnelling na haar verzengende werk in Elle van dit jaar en speelt een gedumpte academica die een nieuw en onafhankelijk pad voor zichzelf uitstippelt. Huppert heeft nog steeds haar heerlijk stekelige kantjes, maar er is hier ook een pragmatische en aardse vriendelijkheid aan het werk. De film van Hansen-Løve heeft niet veel om het lijf, maar bevat desalniettemin een breed scala aan thema’s en ideeën – met name over de veranderlijkheid van onze ontwerpen voor het leven – die maanden na het zien ervan nog steeds doorklinken. Plus er is een echt geweldige kat. Met Things to Come profileert Hansen-Løve zich als een van de scherpste, meest zelfverzekerde filmmakers van dit moment. En Huppert? Die bewijst nog maar eens wat we al wisten: ze is onovertroffen.
3. Fire at Sea
Gianfranco Rosi’s verbluffende documentaire belicht een internationale crisis op leerzame en dringende manieren, maar is nooit belerend. In plaats daarvan is het een van de meest kunstzinnig gemaakte films van het jaar – een sombere en meditatieve kijk op het eiland Lampedusa in de Middellandse Zee, waar een aantal hardwerkende Italianen wonen en, in toenemende mate, tientallen vluchtelingen die op de vlucht zijn voor oorlog en andere verschrikkingen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Rosi’s waakzame en sympathieke camera zoomt dichtbij in om ons iets uitgebreids te vertellen, en documenteert een plaatselijke Lampedusaanse familie, de reddingswerkers die reageren op noodoproepen van zinkende schepen vol met asielzoekers, en de vluchtelingen zelf. Het is een mozaïek van levens die zowel onze onderlinge verbondenheid als de afstanden tussen ons beschrijft. Op technisch niveau is Fire at Sea een werk van ware schoonheid, maar het gaat niet ten koste van zijn onderwerpen. Rosi, die in Eritrea is geboren, toont alleen intelligentie en compassie, en doet het zeer belangrijke werk om licht te werpen op wat voor velen van ons die comfortabel aan de andere kant van de Atlantische Oceaan wonen, een verre catastrofe is waarover ze slechts kort op het nieuws hebben gehoord. Fire at Sea eist op zijn kalme en indringende manier aandacht en actie.
2. Moonlight
Wat valt er nog te zeggen over Barry Jenkins’ lichtgevende gedicht van een film dat nog niet gezegd is? Het is een droom om naar te kijken, overspoeld met lieflijke en treurige tinten, gefilmd met een droevige en verleidelijke directheid. Er wordt geweldig in geacteerd, door de drie jonge mannen die de held van de film spelen en door de acteurs die de volwassenen met gebreken in zijn omgeving spelen. En dan is er nog het belang van het verhaal, dat helpt om de noties van zwarte cinema en gay cinema en de kruisbestuiving daartussen uit te breiden, juist op een moment dat we deze verhalen zo hard nodig hebben. Het is een wonder van een film, hemels gezonden. Maar het is ook echt en tastbaar, iets van krachtige textuur en gevoel dat demystificeert en verheldert. Hopelijk zal het sociopolitieke belang van Moonlight niet overschaduwen wat een fijn en aangrijpend stukje filmmaken het is. Jenkins is een groot talent die iets opmerkelijks heeft gedaan.
1. The Meddler
Susan Sarandon mag dan momenteel een soort politieke paria zijn, maar naar mijn mening valt niet te ontkennen dat ze de prestatie van het jaar heeft geleverd in de zo goed als perfecte film van schrijfster-regisseuse Lorene Scafaria. Ze speelt Marnie Minervini, de bemoeizuchtige moeder uit de titel van de film, met zo’n specificiteit en detail – grappig, schrijnend, frustrerend detail – dat het bijna surrealistisch is om naar haar te kijken. Wanneer was de laatste keer dat Sarandon genoeg ruimte kreeg om zo goed te zijn? Maar The Meddler is niet simpelweg een vehikel voor Sarandon’s adembenemende werk. Scafaria’s film is vakkundig gemaakt, met een nauwkeurig, geloofwaardig schrijven en zachte stilistische flair. (De rest van de cast is ook geweldig, inclusief Rose Byrne’s depressieve dochter en J.K. Simmons’ gevoelige love interest). De film gaat deels over rouw – de alledaagse ervaring van rouwen om een verlies en proberen om verder te gaan met positiviteit en optimisme – en Scafaria ontleent veel ingetogen inzichten aan haar onderwerp. Nee, The Meddler is niet de meest gewaagde of revolutionaire film van het jaar. (Dat zou The Shallows zijn.) Maar aan het einde van een donker en verontrustend jaar, met een onzekere toekomst die grimmig voor ons opdoemt, zou ik The Meddler – met zijn uitmuntende hoofdrol en schitterende, hartverwarmende humor – boven alles van 2016 verkiezen. Het is gewoon, heel eenvoudig, mijn favoriet.
VIDEO: Becoming Jackie Kennedy met Natalie Portman